Marko Čelebonović

Biografija

Marko Čelebonović je bio srpski slikar. Rođen je 21. novembra 1902. godine u Beogradu, a umro je 23. jula 1986. godine u mestu Sen Trope u Francuskoj.

Marko Čelebonović smatra se jednim od najistaknutijih srpskih umetnika XX veka i predstavnika pravca koji se naziva lirski kolorizam ili intimističko slikarstvo.

Mladost, školovanje i drugi poziv

„Osetio sam odmah osobitu privlačnost boja i njihovih razmaza u različitim gustinama (…) Rekao bih da slikar, u toku života, prvo stanuje u prizemlju, blizu tla, a kasnije se seli na prvi ili drugi sprat, što ga odvaja od materijalne realnosti i uvodi u neopterećeni duhovni svet. „

Marko Čelebonović, 1981.

Marko Čelebonović je rođen u Beogradu, kao najstariji sin poznatog i poštovanog advokata Jakova Čelebonovića i Johane Plan koja je poreklom bila iz poznate bečke porodice.

Čelebonović je završio osnovnu školu, dok je Prvu mušku gimnaziju samo upisao u Beogradu. Međutim, zbog izbijanja Prvog svetskog rata 1914. godine, Čelebonović je morao da napusti svoju zemlju i ode u izbeglištvo.

U izbeglištvu je bio u Solunu, Atini, Napulju i Cirihu gde završava francusku gimnaziju. U tom periodu počinje da se zanima za skulpturu.

Dok je sa svojom porodicom išao u izbeglištvo, na nekoliko dana se zaustavio u Mladenovcu, gde na neobičan način, dvanaestogodišnjak prikazuje kreativnost. Mladi Čelebonović poželio je da sopstvenim rukama stvori oblike u glini kada je video jednog majstora grnčara.

1916. godine prilikom svog gimnazijskog školovanja u Cirihu, profesor Štifl mu je napravio izložbu u holu škole. U školi se upoznaje sa vajarom Otom Beningerom (Otto Charles Bänninger) sa kojim počinje i njihovo druženje koje je trajalo tokom celog života.

Susret sa delima velikih majstora kao što je Sezan, Renoar i drugim francuskim umetnicima doprinela mu je selidba u Lozanu, gde često obilazi izložbe.

1919. godine upisao je pravno-ekonomske studije na Oksfordu, ali je za godinu dana napustio fakultet i preselio se u Pariz. U Parizu upisuje pravo, a godine 1920. je završio pravni fakultet, ipak nikad se nije bavio ovom strukom.

U vremenskom periodu od 1921. do 1923. godine ide na kurs vajanja kod Antoana Burdela (Émile Antoine Bourdelle). Čelebonović je sa porodicom Antoana Burdela ostao u trajnoj prijateljskoj vezi, a zajedno sa ostalim učenicima izlagao je 1964. godine u Muzeju Burdel .

U ateljeu Burdela, Čelebonović se zaljubio u umetnost i odlučio da to bude njegov poziv. Tamo se upoznao sa mnogim umetnicima sa kojima se privatno i profesionalno družio.

1920. godine, Čelebonović odlazi u Padovu kako bi video Đotove (Giotto di Bondone) freske u kapeli Skrovenj, te postaje sigurniji u svoju odluku da bude slikar.

Marko Čelebonović družio se sa umetnicima u Parizu kao što su Alberto Đakometi (Alberto Giacometti), Antoan Burdel, Sreten Stojanović, Milo Milutinović.. te iako je bio slikar, bez tradicionalnog školovanja na akademiji, jako brzo usvajao savete svojih prijatelja.

U ulici Danfer Rošro na Monparnasu, od Đakometija, Čelebonović kupuje atelje, koji je prethodno bio u vlasništvu ukrajinskog avangardnog vajara Aleksandra Arhipenka (ukr. Олександр Порфирович Архипенко, eng. Alexander Porfyrovych Archipenko), i u njemu je radio više od pet decenija.

1922. godine Čelebonović je upoznao švajcarsku studentkinju slikarstva Verenu Vajlenman, sa kojom se oženio dve godine kasnije. O njegovoj ženi, Stojan Ćelić zapisao je u monografiji o Čelebonoviću, da je ona tokom celog života bila i ostala njegov nezamenljivi drug, prijatelj, saradnik i kritičar.

1925. godine Marko Čelebonović prvi put izlaže  tri svoje slike, uz Burdelovo ohrabrenje, na izložbi u Salonu Tiljerija. Slike koje je izložio sa svedenim oblicima i figurama vode poreklo iz Burdelovog vajarskog studija, a podjednako podsećaju i na Pikasov neoklasicizam.

Iste te godine napušta Pariz i seli se u San Trope, na jugu francuske, gde započinje svoj slikarski i bračni životni put. U iznajmljenoj vili Roze, mladi bračni par ostaje da živi, a tu im se rađa kćerka po imenu Nikol.

U San Tropeu nastaje i slikarska i prijateljska veza između velikog slikara i putnika Pola Sinjaka.

Čelebonović od formiranja svog slikarstva (1923-1925.) uradio je niz nadrealističkih prizora, ali se ubrzo okreće slikanju prirode, pa zatim uvodi i figure u svoj enterijer posebno tokom 1928. godine. U tom periodu približava se fašističkom načinu slikanja.

Pre početka Dugog svetskog rata Čelebonović je posećivao prostore Jugoslavije -Beograd, crnogorsko primorje i srednjovekovne srpske manastire. Tamo se susreće sa umetnicima okupljenim oko grupe „Dvanaestorica“ i grupe „Oblik“.

Članovi ovih grupa bili su česti Čelebonovićevi gosti u San Tropeu, među kojima Aralica, Tartalja,  Sreten Stojanović i drugi.

Čelebonović je u San Tropeu slikao tri godine i uobličio svoj vizuelni oblik, a 1927. godine najavio je smeđu fazu u svom slikarstvu i njegov žuti period. Na slikama iz tog perioda prevladava zelenkasto-smeđa boja, uz valersku vrednost sivih kojima je suprotstavljena žuta boja.

1929. godine centralne teme Čelebonovićevog slikarstva premeštene su u enterijer, često sa figuracijom i tamnijim i smirenijim bojama.

Foto: Muzej Smederevo / <a href=“https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.en“>CC BY SA 3.0</a>

Enterijer svoje kuće u Sen Tropeu prikazao je na slici pod nazivom „Globus“, sa kojim najavljuje sledeći  zeleni period njegovog slikarstva, a koji je trajao od 1933. do 1937. godine.

U zelenom periodu Čelebonović slika slojevima boja, sa širokim spektarom zelenih tonova, te teži slojevitom likovnom prikazivanju u kome svetlost postaje značajan element na njegovim slikama, koja zrači iz predmeta.

1937. godine Marko Čelebonović imao je svoju prvu samostalnu izložbu u Beogradu, a 1938. godine je izlagao sa umetničkom grupom „Dvanaestorica“. Godine 1939. izlaže i sa umetničkom grupom „Oblik“.

Tokom Drugog svetskog rata pristupio je Komunističkoj partiji Francuske i Pokretu otpora.  Zbog posledica rata i angažmana na različitim funkcijama nije imao puno vremena da se posveti slikarstvu, a i obavljao je dužnost jugoslovenskog savetnika pri ambasadi u Parizu.

Čelebonović je kraja rata dočekao sa činom kapetana i postao je član jugoslovenske misije pri štabu Ajzenhauera u Nemačkoj, a od 1946. godine ponovo nastavlja da izlaže po galerijama u Beogradu i Parizu.

Kao profesor na Akademiji umetnosti radio je od 1948. do 1959. godine u Beogradu, a nakon toga vratio se u Sen Trope u da provede svoje penzionerske dane.

Marko Čelebonović dobija mnoga „društvena priznanja, američka, jugoslovenska i francuska za ratne zasluge, kao i Sedmojulsku nagradu, francuski Orden legije časti, Zlatnu plaketu za slikarstvo na III jugoslovenskom trijenalu, nagradu AVNOJ-a“.

1958. godine izabran je za dopisnog člana SANU, a redovni član postao je 1968. godine.

Marko Čelebonović izlagao je samostalno na mnogim mestima kao što su Pariz, Beograd, Cirih, Sarajevo, Skoplje, Niš, kao i na kolektivnim izložbama jugoslovenske umetnost kao što je Engleska, , Francuska, Belgija, Italija, Holandija, Brazil..

Čelebonović 1966. godine razvija svoje „bele slike“ u kojoj se opredeljuje za tehnike ulja i pastela i radi mrtve prirode.

U jednom razgovoru o svojim delima Čelebonović je rekao: „Kad na belom započneš neki crtež, pa ako si inspirisan, gotovo žališ što moraš da ideš dalje, jer je moguće da na samom početku iskažeš nešto što je važnije od onog što će doći kasnije.“ Čelebonović objašnjava „ako si inspirisan“, čime je on zasigurno vladao i bio ispunjen.

Na svojim platnima, kako i na papiru Marko Čelebonović slika sa neverovatnom lakoćom predmete iz svakodnevnog života kao što su: „čaše i boce, bele i plave krčage, mlinove za kafu, kineske kutije, komode, globuse i čajnike, čekić i makaze, lonce i šahovske table, jabuke, narandže i lubenice, tikve, paprike i cveće, i paradajz, koji se na njegovim slikama pojavljuje često, ili sam, ili sa belim lukom, ili sa lubenicom, ili sa krčagom i lišćem“.

„Za Čelebonovića bi se moglo kazati ono što je Kasu kazao za Vijara — da je mađioničar malih čuda svakidašnjeg života“ jednom prilikom zapisao je Miodrag B. Protić objašnjavajući njegovo slikarstvo.

Likovni kritičari u Čelebonovićevom slikarstvu prepoznaju više faza kao što je mrka, zelena, srebrna, ali kao kaže Ljubomir Simović ,ne bismo pogrešili kada bi smo rekli da sve te faze pripadaju jednoj, a to je plavoj fazi. Plavo je i ono što je i crveno na njegovim slikama, ali kada pogledamo bolje vidimo vedrinu i suštinu njegovog slikarstva.

Marko Čelebonović je umetnik koji pripada generaciji koja je sticala svoje obrazovanje između dva rata. Kao akademik SANU i profesor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu, životno je bio vezan za Francusku i privržen slikarskoj tradiciji pariske škole.

Umro je 23. jula 1986. godine u  malom ribarskom mestu Sen Trope, na jugu Francuske.

Najpoznatija dela (izbor)

• Akt s leđa, 1924., ulje na platnu
• Devojčica u plavim pantalonama, 1930., ulje na platnu
• Portret, Milan Jovanović Stojmirović, 1931.,ulje na platnu, Muzej u Smederevu, Smederevo
• Grupa, 1931.,ulje na platnu, 131 x 195 cm, Narodni muzej u Beogradu
• Žena sa turbanom, 1933., ulje na platnu, 92,8 x 73,8 cm, Muzej Pavla Beljanskog, Novi Sad
• Enterijer sa figurom, 1934.,ulje na platnu, 81 x 66 cm, Galerija Matice srpske
• Portret modela, 1933., ulje na platnu
• Portret devojke sa belim šeširom, XX vek, ulje na platnu, 63 x 79 cm, inv. br. 14/01, Kraljevski dvor
• Enterijer s gipsanom glavom, 1937.
• Devojka i lišće, 1948.ulje na platnu
• Tihožitje, 1957., ulje na platnu
• Mrtva priroda II, 1960., ulje na platnu
• Mrtva priroda sa keramikom, 1974.,ulje na platnu, 65 x 53 cm
• Bela mrtva priroda, posle 1980., ulje na platnu, 73 x 60 cm

Izložbe

• Samostalne izložbe imao u Parizu, Ženevi, Beogradu, Cirihu, Sarajevu, Skoplju, Nišu…

Reference:

• http://www.riznicasrpska.net/likovnaumetnost/index.php?topic=195.0
• http://www.rts.rs/page/magazine/sr/story/2523/nauka/3316384/marko-celebonovic.html
• https://sr.wikipedia.org/sr-el/Marko_Čelebonović
• https://web.archive.org/web/20120111021123/http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/IstClan.aspx?arg=1396,
• http://www.politika.rs/scc/clanak/400828/Monografija-o-Marku-Celebonovicu
• https://tamoiovde.wordpress.com/2015/11/21/korifej-srpske-i-jugoslovenske-umetnosti/