Stefan Uroš II Milutin

Biografija

Stefan Uroš II Milutin Nemanjić je bio srpski kralj koji je vladao u periodu od 1282. do 1321. godine. Smatra se jednim od najmoćnijih srpskih vladara i najvećim ktitorom. Sagradio je oko 40 crkava zbog čega ga je srpska crkva proglasila za sveca. Tačan datum i mesto njegovog rođenja nisu poznati, ali se pretpostavlja da je rođen oko 1253. godine. Preminuo je 29. oktobra 1321. godine u dvorcu u Nerodimlju.

Milutinov otac je bio srpski kralj Stefan Uroš I Nemanjić koji je poznat i kao Uroš Veliki. Deda i baba sa očeve strane bili su mu Stefan Prvovenčani i Ana Dandolo. Milutinova majka je bila Jelena Anžujska, ćerka vizantijskog princa Jovana Anđela i rođaka kralja Karla I Anžujskog. Imao je starijeg brata Dragutina koji je rođen 1251. godine, mlađeg brata Stefana koji je umro u detinjstvu i mlađu sestru Brnču koja je bila supruga župana Đorđa.

1267. godine Uroš Veliki je odbio da Srbija postane ugarski vazal i okrenuo se Vizantiji. Želeo je da se Milutin oženi Anom, ćerkom vizantijskog cara Mihajla Paleologa, i da njega imenuje za naslednika, a ne starijeg sina Dragutina koji je bio u braku sa ugarskom princezom Katalinom Arpad. Pregovarao je sa vizantijskom delegacijom koju je predvodio patrijarh Jovan XI, ali naredne godine Mađari su ga porazili i zarobili u Mačvi zbog čega su pregovori prekinuti. On je bio primoran da Dragitina proglasi za prestolonaslednika i da mu da oblast kojom će upravljati.

1276. godine Dragutin je zbacio oca Uroša sa vlasti, a u tome mu je pomogla ugarska vojska. Ubrzo je krunisan za kralja, a majci i Milutinu je dao oblasti na upravu. Srpski arhiepiskop Joanikije nije podržao novog kralja i povukao se sa svog položaja.

Vlastela nije bila zadovoljna Dragutinovom vladavinom pa su ga početkom 1282. godine smenili. Iskoristili su to što je u lovu pao sa konja i povredio nogu zbog čega nije mogao da se kreće. Pošto su kraljeve dužnosti bile da na konju obilazi zemlju i podanike, kao i da predvodi vojsku u bitkama, vlastela je insistirala da vlast preuzme Milutin. To se dogodilo na saboru u Deževi, a Dragutin je zadržao oblasti na severozapadu Srbije. Nije poznato da li su braća napravila neki dogovor, ali pretpostavlja se da je Milutin obećao da će ga naslediti Dragutinov sin Vladislav.

Pošto je Dragutin bio član saveza koji je osnovao kralj Karlo I Anžujski, Milutin je nasledio njegovo mesto. Savez je nastao 1267. godine sa ciljem da se obnovi Latinsko carstvo koje je šest godina ranije srušio vizantijski car Mihajlo VIII. Karla I su podržali Mletačka republika, bugarski car Georgije I Terter, papa Martin IV koji je prokleo vizantijskog cara, itd. Milutinov zadatak je bio da, sa vladarom Tesalije Jovanom I Anđelom, napadne Makedoniju, dok su drugi članovi saveza pripremali udar na Carigrad.

Pre nego što je predao vlast, Dragutin je započeo napade. Srpska vojska je došla do Sera, a vizantijska do Lipljana. 1282. godine te napade je nastavio Milutin uz pomoć vizantijskog vlastelina Kotanica. Njih dvojica su zauzeli Gornji i Donji Polog, Skoplje, Ovče Polje, Zletovo i Pijanac. U isto vreme, Vizantiju je napao i Jovan I Anđel.

Uprkos njihovim uspesima na Balkanskom poluostrvu, savez se, u martu 1282. godine, suočio sa problemima na Apeninskom poluostrvu. Tada se dogodio ustanak koja je poznat pod imenom Sicilijanska večernja. Narod se pobunio protiv Karla I Anžujskog koji je 1266. godine, uz papinu podršku, zauzeo Siciliju. Vizantija je pomogla vojsci Petra III Aragonskog da dođe na Siciliju i da protera Anžujce sa ovog ostrva. Karlo I je odustao od borbe protiv Vizantije i sukobio se sa kraljevinom Aragon kako bi sačuvao posede. Milutin i Jovan I Anđel su sklopili savez koji je bio učvršćen brakom srpskog kralja i Jovanove ćerke čije se ime ne zna. Ovo je bio Milutinov drugi brak zbog kog je oterao prvu suprugu Jelenu, ćerku nekog srpskog velmože.

Pošto se savez Karla I Anžujskog rasturio, Mihajlo VIII je formirao profesionalnu vojsku čiji je cilj bio da povrati posede koji su Milutin i Jovan I Anđel osvojili. U decembru 1282. godine Mihajlo VIII je preminuo pa je novi komandant vizantijske vojske postao njegov sin Andronik II. On je unajmio tatarsku vojsku koja je napala srpske snage. Milutin se povukao pred Tatarima, ali oni nisu nastavili svoj pljačkaški pohod jer se veliki broj vojnika udavio u Belom Drimu. Njihov vođa je preplivao reku, ali ubili su ga srpski vojnici koji su njegovu glavu natakli na kolac i poslali je Milutinu. Nakon ovog neuspeha, Tatari su se vratili u Vizantiju.

Početkom 1283. godine Dragutinova vojska se pridružila Milutinovoj i zajedno su zauzeli Strum i Ser, ali ubrzo su se povukli u centralnu Makedoniju. Dragutin je odustao od daljih napada i vratio se u svoju oblast, dok je Milutin 1284. godine nastavio prodor. Tada je osvojio Debar, Kičevo i Poreč pa se Srbija na jugu prostirala do vizantijskih utvrđenja Strumice, Prilepa, Ohrida i Kroje. Njegovo širenje na jug se zaustavilo na ovim oblastima.

Tokom prve tri godine vladavine, srpski kralj je vodio osvajačke ratove i tri puta se oženio. 1282/83. godine Milutin i njegova druga supruga, ćerka Jovana Anđela, su dobili sina Konstantina. Uprkos tome, 1283. godine Milutin ju je vratio Jovanu i oženio se Jelisavetom Arpad, rođenom sestrom ugarskog kralja Vladislava IV Kumanca koja je tada bili monahinja. Ubrzo je rođena njihova ćerka Carica ili Zorica. I ovaj Milutinov brak je trajao samo godinu dana pa je 1284. godine njegova četvrta supruga postala Ana Terter, ćerka bugarskog cara Georgija Tertera. Neki izvori navode da se te godine rodio Stefan Dečanski, a postoje i autori koji tvrde da je on Milutinov sin iz prvog braka sa Jelenom i da je stariji od polubrata Konstantina sa kojim će se sukobiti oko preuzimanja vlasti. Srpski kralj i Ana Terter su bili venčani do 1299. godine. Osim Stefana Dečanskog, imali su i ćerku Anu Nedu koja je bila prva supruga bugarskog cara Mihajla III Šišmana.

U ovom periodu, Dragutin je od ugarskog kralja Vladislava IV dobio na upravu Mačvu sa Beogradom, Soli i Usoru. On je u ovim oblastima samostalno vladao i sebe je nazivao sremskim kraljem. Pošto su Tatari uzrokovali ozbiljnu krizu u Bugarskoj, velikaši su naglo počeli da se osamostaljuju. Bugarski plemići Drman i Kudelin su upravljali Braničevom odakle su, pod njihovom komandom, Tatari činili razbojništva u oblastima koje su pripadale Dragutinu i Vladislavu.

1285. godine ugarski kralj ih je napao, ali njegova vojska je poražena u Gornjačkoj klisuri. Nakon Vladislava, Dragutinova vojska se sukobila sa Tatarima, ali takođe je doživela poraz. Pošto su Drman i Kudelin krenuli u nova osvajanja, Dragutin je morao da se obrati Milutinu za pomoć. Njih dvojica su se sastali u Mačkovcu gde su isplanirali kako da se zajedno obračunaju sa protivnicima. Njihove vojske su bile jače od snaga bugarskih velikaša pa su Milutin i Dragutin osvojili Ždrelo i Braničarsku oblast sa Kučevom koju je uzeo Dragutin.

Nakon toga, još jedan tatarski vazal, vidinski knez Šišman, je napao Srbiju. Došao je do Pećke patrijaršije koju je hteo da opljačka, ali u tome ga je sprečila srpska vojska. Smatra se da se ovaj pohod dogodio oko 1291. godine i da je uzrokovan time što su Srbi zauzeli Braničevo. Nakon što su proterali Šišmanove snage, Srbi su okupirali Vidin. Milutin je hteo da ga poruši, ali se predomislio i sklopio je mir sa knezom Šišmanom. Šišman je postao Milutinov vazal i oženio je ćerku srpskog župana Dragoša.

Zbog ovih dešavanja tatarski kan Nogaj je odlučio da napadne Srbiju. Pošto je Milutin znao da je kanova vojska mnogo brojnija i jača, nije hteo da mu se suprotstavi, već je sa njim pregovarao o miru. Srpski kralj je tvrdio da se branio od njegovih vazala i da nema ambicije da se proširuje na istok. 1292. godine Milutin i Nogaj su sklopili mir, a srpski kralj mu je poslao sina Stefana Dečanskog i decu velikaša kao garanciju da će ispoštovati dogovor. Pretpostavlja se da je kan pristao na mirovni ugovor jer nije planirao osvajačke pohode na Balkanu.

Uporedo sa ovim dešavanjima, vizantijska vojska je napredovala na zapadu Balkanskog poluostrva. 1294. godine Filip I Tarentski je postao nosilac prava latinskih careva. Smatrao je da mu pripada teritorija na kojoj se nekada prostiralo Latinsko carstvo pa je zauzeo Anžujske posede na Balkanu. Takođe je oženio ćerku epirskog despota Nićifora I što je dodatno utvrdilo njegov položaj.

Iskoristivši sukob vladara Tesalije Jovana I i vladara Epira Nićifora I, Vizantija je 1290. ili 1295. godine osvojila Drač koji je predstavljao važnu anžujsku bazu za napade na Balkanu. Pošto su Nićifor I i Filip I Tarentski sklopili savez, Jovan I je zatražio vizantijsku pomoć. 1295. godine počeo je rat ove dve despotovine, a naredne godine oba vladara su preminula. U Epiru je na vlast došla udovica Ana nakon čega se poboljšao položaj Vizantije na ovim prostorima.

1296. godine Milutin je nastavio sa sprovođenjem prvobitnog plana koji se zasnivao na proširenju ka jugu i napadu na Vizantiju. Tada je srpska vojska osvojila Drač, ali već naredne godine ga je izgubila. Pošto Vizantija nije imala uspeha u pohodu na Srbiju, počeli su pregovori o miru ove dve monarhije. Milutin je na njih pristao jer je morao da reši pitanje svog naslednika koje je uzrokovalo sukob sa bratom Dragutinom. Dragutin je očekivao da će nakon Milutina, na presto doći njegov sin Vladislav, ali Milutin je nameravao da vlast prepusti svom sinu Stefanu Dečanskom koji se 1299. godine, nakon smrti kana Nogaja, vratio u Srbiju.

1297. godine srpski kralj i vizantijski car Andronik II su, osim o miru, pregovarali i o formiranju saveza. Vizantijski pregovarački tim je predvodio Teodor Metohit koji je, u naredne dve godine, pet puta dolazio u Srbiju. Jedan od uslova bio je da Vizantija prizna da Srbiji pripadaju teritorije severno od linije Kroja – Ohrid – Štip – Prilep koje je osvojila do 1284. godine.

Takođe su se dogovorili da srpski kralj sklopi brak sa nekom vizantijskom princezom kako bi savez Srbije i Vizantije bio potvrđen. Andronik II je želeo da Milutinova supruga postane njegova sestra Evdokija čiji je muž preminuo 1297. godine. Pričalo se da je ona to odbila kako bi sačuvala uspomenu na supruga, kao i da nije želela da ide u varvarsku zemlju. Ovo je ugrozilo postignute dogovore jer je Milutin bio spreman da ratuje sa Andronikom II ukoliko se ne oženi vizantijskom princezom.

Andronik II nije imao drugog izbora pa je srpskom kralju ponudio svoju ćerku Simonidu koja je tada imala pet godina. Milutin je pristao na ovaj brak jer mu je doneo mnoge benefite kao što su: prestiž, vlast u severnoj Makedoniji koja je bila Simonidin miraz, itd.

Nakon Uskrsa 1299. godine srpski kralj i vizantijska princeza su se venčali na Vardaru. Milutinov prethodni brak sa Anom Terter je poništen i ona je predata Vizantiji zajedno sa srpskim taocima i vlastelinom Kotanicom koji je Srbima pomagao u pohodima na Vizantiju. Za uzvrat, Milutin je dobio Simonidu i vizantijske taoce. Priznate su mu teritorije koje je ranije zauzeo, a on je Vizantiji vratio Drač.

Ovaj brak je imao protivnike na obe strane od kojih je najznačajniji bila vizantijska crkva koja je na njega bacila anatemu. Ona nije odobravala to što je Simonida bila Milutinova peta žena i što je imala skoro 40 godina manje od njega. U Srbiji protivnici su bila vlastela koja je htela da se nastavi rat sa Vizantijom, kao i deo sveštenstva. Srpski kralj je dobio ponude za brak od drugih država među kojima je najznačajniji predlog udovice bugarskog cara Smileca čiji je miraz bilo Bugarsko carstvo.

1301. godine izbio je građanski rat između Dragutina i Milutina. On je uzrokovan time što su oba brata želela da njihovi sinovi vladaju Srbijom. Milutin je bio svestan da će kad-tad doći do ovog sukoba pa je tražio od Vizantije da mu pošalje pomoćne odrede. Dragutin nije mogao da se obrati Ugarskoj za pomoć jer se, nakon smrti njegovog tasta Vladislava IV, i u ovoj kraljevini vodila borba za presto.

Iste godine, kralj Milutin je zatvorio dubrovačke trgovce u Srbiji i zauzeo je priobalni pojas oko Cavtata. Zbog toga je Dubrovačka republika osvojila Mljet i napala je Kotor, ali u tom pohodu nije imala uspeha. Naredne godine u septembru, sklopljen je mir između Srba i Dubrovčana uz posredovanje Mletačke republike. Nije poznato zašto je došlo do ovog rata, ali nakon njega, u sastavu Srbije je ostao Mljet i priključen joj je Cavtat.

U ovom periodu, na Balkanu je, osim građanskog rata između Milutina i Dragutina, bilo i drugih sukoba. U Ugarskoj su ratovale pristalice i protivnici kralja Karla Roberta, a u Bosni su se sukobili Šubići i Kotromanići. 1304. godine bribirski knez Pavle I Šubić je iskoristio nemire u Srbiji i krenuo je u pohod na Zahumlje. Pošto je srpska vojska zarobila njegovog sina Mladena II Šubića, bio je primoran da pregovara sa Milutinom. Nakon toga, Pavle I više nije pokušao da osvoji ovu teritoriju, a Mladen II je oslobođen.

1303. godine katalonska najamnička vojska, poznata i kao Katalonska kompanija, došla je na Balkan. Njih je unajmila Vizantija da potisnu Turke, ali naredne godine oni su počeli da pljačkaju vizantijske teritorije. U aprilu 1305. godine Andronikov sin, princ Mihajlo IX, je naredio ubistvo vođe katalonaca Ruđera de Flora zbog čega su oni zaratili sa Vizantincima. Katalonsku kompaniju su pojačali Turci Seldžuci i, u naredne dve godine, zajedno su opustošili Trakiju i ugrožavali su mnoge vizantijske oblasti uključujući i Svetu goru.

Bili su zainteresovani za bogatstvo svetogorskih manastira, naročito Hilandara koji su napali. Nakon neuspešnog napada pljačkaša, iguman Danilo je otišao u Skoplje gde se obratio za pomoć Milutinu. Srpski kralj je platio najamnike sa kojima se iguman vratio u Hilandar i koji su uspeli da odbrane manastire.

U leto 1306. godine Milutin je pregovarao sa knezom Tarenta, Filipom Tarentskim, o priključenju savezu čiji su se članovi borili za obnovu Latinskog carstva i rušenje Vizantijskog carstva. Osim Filipa Tarentskog, ti članovi su bili: Karlo Valoa, Katalonska kompanija, Mlečani, vizantijski upravnici Soluna i Sarada, kao i papa Kliment V. Iako je dominikanski fratar za Milutina imao samo reči kritike, srpski kralj se ovom savezu pridružio u martu 1308. godine. On je morao da prihvati katoličku veru i da dozvoli brak svoje ćerke Carice i Karla, mlađeg sina Karla Valoe.

Iste godine, legati pape Klimenta V su došli u Srbiju kako bi prekrstili srpskog kralja. Međutim, Milutin je to odbio rekavši da se njegova majka i brat protive da on pređe u katolicizam. Pretpostavlja se da je on postao član saveza jer je Vizantija bila u teškom položaju pa je ocenio da će imati veću korist ako se udruži sa Anžujcima od kojih je takođe očekivao pomoć u borbi protiv Dragutina.

Milutin je poslao 1.000 konjanika i 500 pešaka da se pridruže snagama Katalonske kompanije u napadu na Solun koji je rezultirao neuspehom. 1309. godine savez se raspao, a prethodile su mu: smrt supruge Karla Valoe i nemačkog kralja Alberta I, kao i odlazak Katalonske kompanije u Tesaliju. Iste godine, srpski kralj je ponovo postao saveznik Vizantije. Caru Androniku II je poslao 2.000 vojnika koji su, zajedno sa vizantijskom vojskom, porazili snage Katalonske kompanije koje su činile razbojništva po Trakiji. U znak zahvalnosti, Andronik II je Hilandaru poklonio selo Kucovo.

Za to vreme, Dragutin je pokušao da povrati vlast u Srbiji. Podršku mu je pružila i Milutinova vlastela koja se zalagala za raskidanje saveza sa Vizantijom. Pošto nije imao dovoljno vojnika, Milutin je od svog prijatelja i episkopa Banjskog, Danila, tražio da sakupi najamničku vojsku i da mu je pošalje. Srpski kralj je uz pomoć ove vojske uspeo da se odbrani nakon čega se u sukob umešala srpska crkva. Ubrzo je postignut sporazum između braće čije su odredbe bile da Dragutinov sin Vladislav nasledi Milutina, da Dragutinu bude vraćen Rudnik koji je od 1302. godine bio u Milutinovom posedu i da manastir Banjska postane povlašćena igumanija.

1312. godine vizantijska i srpska vojska su se obračunale sa turskim pljačkašima na Balkanu. Godinu dana kasnije, Milutin je ponovo pomogao Androniku II u borbi protiv Turaka koji su u Maloj Aziji napadali Bursu i Nikeju. Srpsku vojsku je predvodio vojvoda Novak Grebostrek i ona je, zajedno sa vizantijskim snagama, suzbila Turke. Srpski kralj je u čast tog trijumfa osnovao srpski manastir Svetih Arhangela u Jerusalimu.

U februaru 1314. godine Milutinova majka Jelena je preminula. On je preuzeo njene posede, među kojima je bilo i Trebinje, i počeo je da upravlja njima.

1314. godine protiv Milutina se pobunio njegov sin Stefan Dečanski. Smatra se da je to uradio jer je srpski kralj prihvatio da njegov naslednik bude Dragutinov sin Vladislav. Stefana Dečanskog je podržala ista vlastela koja je prešla na Dragutinovu stranu i koja je bila protiv Milutinovog saveza sa Vizantijom.

Srpski kralj je pretpostavio da će se ovo dogoditi pa je pokušao da pregovara sa sinom. Pošto je Stefan Dečanski to odbio, Milutin ga je napao sa mnogo jačom i brojnijom vojskom. Stefan Dečanski je na kolenima zamolio oca za oproštaj, ali Milutin je naredio da ga okuju i odvedu u Skoplje. Neko vreme je proveo u tamnici, a nakon toga je oslepljen kako ne bi mogao da preuzme vlast.

Nije poznato zašto, ali Stefan Dečanski je samo delimično oslepljen. Smatra se da su Milutinovi protivnici potplatili dželata kako ne bi izvršio naređenje. Srpski kralj to nije znao i proterao je sina i njegovu porodicu u Carigrad kod Andronika II.

12. marta 1316. godine Milutinov brat Dragutin je umro. Nakon što se izborio da njegov sin Vladislav nasledi Milutina, zamonašio se i dobio je ime Teoktist. Iako je njegova zadužbina crkva svetog Ahilija, želeo je da bude sahranjen u manastiru Đurđevi stupovi što se i dogodilo.

Nakon toga, Milutin nije ispoštovao odredbe Deževskog ugovora već je zauzeo Mačvu sa Beogradom, Braničevo, kao i druge oblasti koje su bile Dragutinove. Svog bratanca Vladislava je zatvorio u tamnicu jer je najverovatnije razmišljao da vlast prepusti svom sinu Konstantinu.

U leto 1317. godine srpski kralj je zaratio sa Dubrovačkom republikom. Nekoliko meseci kasnije, u sukob se umešala Mletačka republika i proglašen je mir. Uzroci rata nisu poznati, a kao jedan od njih navodi se Milutinova namera da zarobi udovicu bana Stefana I Kotromanića i svoju bratanicu Jelisavetu sa decom da ne bi polagali pravo na srpski presto. Kralj u tome nije uspeo i morao je Dubrovčanima da plati ratnu odštetu.

Nakon zauzimanja Dragutinove teritorije, Milutin je sebi stvorio nove neprijatelje. Oni su bili: ugarski kralj Karlo Roberto koji je te oblasti dao Dragutinu na upravu, Mladen II Šubić, Filip Tarentski, albanske starešine i papa Jovan XXII. Oni su 1318. godine formirali savez i počeli su da napadaju oblasti srpskog kralja. Naredne godine Milutin se uspešno odbranio od snaga Mladena II i naterao ga je da sklope mir. Ni albanske starešine nisu imale uspeha u borbi protiv njega pa je ovladao nekim njihovim gradovima.

Početkom 1319. godine snage Karla Roberta su zauzele Beogradsku tvrđavu i Mačvu. Krajem 1320. godine ugarski kralj je trajno zauzeo ovu oblast pa je nastala Mačvanska banovina. On i rimski poglavar su pozvali nemačke, češke i poljske vladare da ratuju protiv Milutina.

1320. godine arhiepiskop Nikodim i svetogorski kaluđeri su nagovorili srpskog kralja da pozove sina Stefana Dečanskog i njegovu porodicu da se vrate u Srbiju. On mu je dao da upravlja Budimljem, a unuka Stefana Dušana je zadržao kao taoca.

U jesen 1321. godine Milutin je doživeo apoplektični udar nakon kog je završio u postelji. 29. oktobra je preminuo u dvorcu u Nerodimlju. Sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Banjska. Nakon dve i po godine crkva ga je kanonizovala za svetog kralja. Pre Kosovskog boja, Milutinovo telo je preneto u Trepču, a 1460. godine u crkvu Svete nedelje koja se nalazi u Sofiji.

Posle Milutinove smrti, za vlast u Srbiji borili su se njegov sin Konstantin koga je poslednjih godina svog života smatrao za naslednika, sin Stefan Dečanski koji je ranije bio njegov prestolonaslednik i Dragutinov sin Vladislav koji je na osnovu odredbi Deževskog sporazuma polagao pravo na presto. Vlastela je podržala Stefana Dečanskog pa je on 6. januara krunisan za kralja.

Za vreme Milutinove vladavine, Srbija je postala najmoćnija zemlja na Balkanu. Posebno se razvilo rudarstvo koje je kralju omogućilo da plaća jaku profesionalnu vojsku. Izlazak na carigradski drum je uslovio razvoj trgovine. Najviše se izvozila stoka i mlečni proizvodi, a uvozilo se oružje, tkanine i vina. Sprovedena je reforma porote koja se sastojala u tome da okrivljeni i porota budu pripadnici istog staleža. Pod vizantijskim uticajem razvijala se književnost, a najznačajniji pisci su bili monasi Teodosije i Domentijan.

Milutin je podigao 40 crkava i pomagao je obnavljanje manastira i drugih sakralnih objekata.

Njegove zadužbine su:

• Bogorodica Ljeviška (1307. – 1309.)
• Gračanica (1321.);
• Crkva Bogorodice Trojeručice;
• Crkva Svetog Georgija na reci Seravi (1283.);
• Crkva Svetog Konstantina u Skoplju;
• Crkva Svetog Georgija Nagoričskoga (1313. – 1318.);
• Kraljeva Crkva u Studenici (1313. – 1314.);
• Orahovica (Mažić);
• Banjani (1307. – 1316.);
• Manastir Banjska (1313. – 1317.);
• Crkva Svete Bogorodice Odigitrije (1314. – 1315.);
• Crkva Svetog Petra (1320.);
• Manastir Svetog Nikole;
• Samostan Svetog Srđa (1293.);
• Crkva Svetog Jovana u Svaču (1300.);
• Manastir Svetog Stefana;
• Manastir Tvrdoš;
• Manastir Vitovnica;
• Crkva Svete Trojice;
• Manastir Vratna;
• Manastirica;
• Manastirska crkva u Hilandaru;
• Crkva Vaznesenja Hristova;
• Crkva u Prodromu;
• Crkva Svetog arhijereja Hristovog Nikole;
• Crkva Svetog mučenika Hristovog Georgija;
• Crkva Presvete Bogorodice u Treskavcu;
• Crkve Svetoga mučenika Hristova Georgija u kičevskom kraju;
• Manastir Svetih arhangela u Jerusalimu;
• Crkva Svete Trojice u Solunu;
• Crkva Svetog Stefana na Sinaju.