Stefan Dragutin

Biografija

Stefan Dragutin je od 1276. do 1282. godine bio srpski kralj. Od 1282. godine vladao je odvojenim kraljevstvom koje je obuhvatalo severnu Srbiju, a od 1284. do 1316. godine imao je titulu kralja Srema. Datum i godina njegovog rođenja nisu poznati pa se pretpostavlja da je rođen oko 1251. godine, a preminuo je 12. marta 1316. godine.

O Dragutinovom životu se najviše saznaje iz dela njegovog biografa i srpskog arhiepiskopa Danila Pećkog čiji je naziv „Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih“. On je ovo delo napisao u XIV veku, a Đuro Daničić ga je objavio u XIX veku. Takođe, srpski kralj se pominje u delu vizantijskog istoričara Georgija Pahimera, kao i u delu „Opis istočne Evrope“ koje je napisao nepoznati katolički monah.

Dragutin je bio starij sin Stefana Uroša I i Jelene Anžujske. Njegov deda sa očeve strane bio je Stefan Prvovenčani. Imao je brata Stefana Uroša II Milutina i sestru Brnču o kojoj nema mnogo podataka. Od malih nogu, Dragutin je vaspitavan da nasledi oca na srpskom prestolu i dobio je titulu mladog kralja. Poznato je da je bio veoma religiozan.

Krajem 1267. ili početkom 1268. godine, Uroš I je zauzeo Mačvansku banovinu koja je pripadala Ugarskoj kraljevini. To je uzrokovalo srpsko-ugarski rat koji je završen tako što je Uroš I poražen i zarobljen. Bio je primoran da sklopi mir sa Ugarima i da Dragutina oženi ugarskom princezom Katalinom Arpad. Pretpostavlja se da su se venčali sredinom 1268. godine.

Dragutin i Katalina su imali dva sina: Vladislava koji je bio sremski kralj i Urošica koji se mlad zamonašio i preminuo, kao i nekoliko ćerki od kojih su poznate Jelisaveta koja je bila udata za bosanskog bana Stefana I Kotromanića i Ursula koja je bila supruga bribirskog kneza Pavla Šubića.

Nakon ženidbe, Dragutin nije dobio oblast na upravu koju mu je Uroš I obećao. Zbog toga su se sukobili i u jesen 1276. godine odigrala se bitka na Gatačkom polju. Dragutinu je pomogla Ugarska čija je vojska bila jača od Uroševe. On je doživeo poraz nakon čega je abdicirao i zamonašio se. Krajem godine, Dragutin je došao na srpski presto.

Arhiepiskop Joanikije I ga nije podržao zbog čega se povukao sa svog položaja. Umro je dve godine posle Uroša I i sahranjen je u njegovoj zadužbini, manastiru Sopoćani. Nije poznato kako je reagovala Dragutinova majka, ni zbog čega joj je dao da upravlja Zetom, Trebinjem i oblastima oko Plava i Gornjeg Ibra. Pretpostavlja se da je i Milutin dobio zemlju na upravu.

Dragutin je Dubrovčanima obnovio trgovačke povlastice i izdao im je povelju kojom je obuhvaćeno i niže plemstvo, vlastelinčići. Formirao je savez sa Karlom I Anžujskim i borio se protiv Vizantije, ali u tome nije imao mnogo uspeha.

1281. godine Dragutinova vojska je došla do Sera i, uz pomoć vizantijskog prebega Kotanice, pljačkala je oblasti koje su bile u sastavu Vizantijskog carstva. Srpski kralj je formirao jaku vojsku zahvaljujući prihodima od rudarstva koje se naglo razvijalo. Vlastela je očekivala da će se rat protiv Vizantije nastaviti, ali 1282. godine kralj je pao sa konja i polomio je nogu što mu je otežalo kretanje. Oni su ovaj događaj iskoristili kako bi Dragutina zbacili sa vlasti i na njegovo mesto doveli Milutina.

Novi kralj je preuzeo srpski presto na saboru u Deževu. Sklopljen je Deževski sporazum na osnovu koga je Milutin trebao da vlada Srbijom do kraja života nakon čega bi ga nasledio Dragutinov sin Vladislav. Nekoliko godina kasnije, Milutin neće ispoštovati odredbe ovog sporazuma zbog čega će doći do sukoba između braće.

Nakon abdikacije, Dragutin je nastavio da upravlja oblastima od Rudnika do Trebinja. Oko 1284. godine od ugarske kraljice Jelisavete, koja je bila njegova tašta, dobio je Mačvu sa Beogradom, Soli i Usoru. Majci je dao da upravlja Trebinjem, a Milutin je zauzeo gatački i bilećki kraj. Tada su Mačva i Kolubara ulazile u sastav Srema, a Dragutin je bio „sremski kralj“. Pored Debrca, njegova rezidencija je bila i u Beogradu. Sa jedne strane, on je bio vazal njegovog brata, a sa druge strane, ugarski vazal.

U tom periodu Dragutinova ćerka Jelisaveta je postala supruga bosanskog bana Stefana I Kotromanića pa se uticaj bivšeg srpskog kralja proširio na Bosnu. Probleme su mu pravili bugarski plemići Drman i Kudelin koji su bili tatarski vazali. Oni su se osamostalili u Braničevu i napadali su oblasti koje su pripadale Dragutinu. Njegova vojska ih je napala, ali bila je poražena.

Pošto su Drman i Kudelin nastavili da pljačkaju Dragutinove zemlje, on je pozvao u pomoć svog brata Milutina. Njihove vojske su se zajedno borile protiv bugarskih velikaša i 1292. godine oterali su ih iz Braničeva koje je pripalo Dragutinu.

Usledio je napad još jednog tatarskog vazala, vidinskog kneza Šišmana. On je hteo da opljačka Pećku patrijaršiju, ali srpska vojska ga je u tome sprečila i zauzela je Vidin. Šišman je postao srpski vazal što se nije dopalo kanu Nogaju. Kako bi izbegao napad njegove vojske koja je bila mnogo jača i moćnija, Milutin je priznao tatarsku vlast.

Papa Nikola IV je pozvao Dragutina, njegovu majku i brata da prihvate katoličku veru. U Dragutinovom delu Bosne bila je zastupljena jeres koju je on želeo da iskoreni. Zato je zamolio papu da pošalje misionare koji će mu u tome pomoći.

Nakon što su zajedničkim snagama pobedili vidinskog kneza Šišmana, odnos između Milutina i Dragutina se pogoršao. To se dogodilo jer se Milutin oženio petogodišnjom vizantijskom princezom Simonidom koja je bila ćerka Andronika II Paleologa. Pretpostavlja se da je Dragutin planirao da napadne brata, ali odustao je zbog saveza koji su sklopili Milutin i vizantijski car.

Pošto Milutin nije imao dece sa Simonidom, njena majka Jolanda od Monferata je htela da ga ubedi da za naslednika izabere jednog od njenih sinova. To se nije dopalo Dragutinu čiji je sin Vladislav trebao da postane novi srpski kralj. Međutim, vizantijski prinčevi nisu želeli da postanu vladari jedne varvarske zemlje.

Iako se nije slagao sa bratom, 1301. godine Dragutin mu je pomogao u napadu na Dubrovnik. Dubrovački knez je pobegao na Mljet, a u avgustu je sklopljen mir. Dubrovnik je Srbiji plaćao ratnu odštetu, a Milutin je priznao prava njihovim trgovcima u Srbiji. Nakon rata, Rudnik se ponovo našao u sastavu Dragutinove teritorije.

O njemu je pisao i anonimni katolički monah koji ga je nazvao prijateljem katolika, dok je za Milutina tvrdio da ih progoni. Srpski kralj se sa papom Klementom V dogovarao da Srbi prihvate katolicizam, ali je od toga odustao. Nakon rata čiji je cilj bio obnova Latinskog carstva, a koji se završio 1311. godine, Dragutin i Milutin su se pomirili.

1290. godine umro je kralj Ladislav IV Arpadović nakon čega je u Ugarskoj počeo građanski rat. Dragutin je podržao Karla Martelu Anžujskog koji je u avgustu 1292. godine njegovom sinu Vladislavu dao titulu slavonskog hercega i slavonske oblasti. 1293. godine Dragutin je ugovorio Vladislavljev brak sa pripadnicom mletačke porodice Konstancom Morozini.

1295. godine poginuo je Karlo Martel, a novi pretendent na presto bio je njegov sin Karlo I Robert. Dragutin se okrenuo protiv Anžujaca jer je, nakon smrti Andrije III Mlečanina, Vladislav postao kandidat za kraljevsku krunu. Vladislav je planirao da se oženi ćerkom vojvode Ladislava Apora jer bi mu taj brak obezbedio ugarski presto. Međutim, papa je prokleo vojvodu jer je hteo da dozvoli da njegova ćerka postane supruga šizmatika. Karlo I Robert je imao papinu podršku i 1310. godine krunisan je za kralja. Napao je Dragutinovu teritoriju i primorao ga je da se odrekne pretenzija na presto.

1314. godine Vladislav je postao očev savladar i dobio je oblasti kojima je upravljao.

Iste godine preminula je Dragutinova majka Jelena. Sahranjena je u svojoj zadužbini, manastiru Gradac. Umesto Dragutina, na sahranu su došli njegovi poslanici, a on je kasnije posetio majčin grob.

Dragutin je vlast prepustio sinu i zamonašio se. Njegovo monaško ime bilo je Teoklist. Nije želeo da bude proglašen za sveca i tražio je da se njegovo telo ne vadi iz groba.

12. marta 1316. godine Dragutin se upokojio. Sahranjen je u manastiru Đurđevi Stupovi koji je podigao veliki župan Stefan Nemanja. Dragutin je bio drugi ktitor manastira, sagradio je manastirsku crkvu i oslikao je njenu pripratu. Srpska pravoslavna crkva ga proslavlja 30. oktobra po julijanskom kalendaru, tj. 12. novembra po gregorijanskom kalendaru.

Dragutinove zadužbine su:

• Manastir Rača (1276. – 1282.);
• Manastir Tronoša Rača (1276. – 1282.);
• Manastir Tavna (1284.);
• Crkva Svetog Ahilija (1296.);
• Manastir Mala Remeta (XIII vek);
• Manastir Bešenovo (kraj XIII veka).