Zoran Zaev

Biografija

Zoran Zaev (Зоран Заев) je makedonski ekonomista i političar, aktuelni predsednik Vlade Severne Makedonije i lider stranke SDSM (Социјалдемократски сојуз на Македонија). Rođen je 8. oktobra 1974. godine u Strumici. Oženjen je Zoricom Zaev (Зорица Заева) s kojom ima dvoje dece, ćerku Aleksandru (Александра Заев) i sina Duška (Душко Заев). Živi i radi na relaciji Strumica – Skoplje.

Pre ulaska u politiku bavio se privatnim poslovima u rodnom gradu. U periodu od 2003. do 2005. godine bio je poslanik stranke SDSM u makedonskom Parlamentu (Собранието на Македонија). Nakon toga je izabran za gradonačelnika opštine Strumica. Na tu funkciju biran je ukupno tri puta, a funkciju gradonačelnika obavljao je od 2005. do 2016. godine.

Nakon ostavke Branka Crvenkovskog (Бранко Црвенковски) 2013. godine izabran je za predsednika stranke SDSM. Za  poraz njegove stranke i koalicionih partnera na parlamentarnim izborima 2014. godine optužio je upravo partnere, te je odlučio da njegova stranka deluje kao vanparlamentarna opozicija.

Godine 2015. objavio je telefonske razgovore visokih vladinih zvaničnika koji su ih dovodili u kompomitujuću poziciju, jer se su sadržali elemente organizovanog kriminala. Kao lider opozicije 2. juna iste godine zajedno sa tadašnjim premijerom Nikolom Gruevskim (Никола Груевски) na sastanku sa komesarom Evropske unije za proširenje Johanesom Hanom (Johannes Hahn). Cilj je bio prevazilaženje političke krize koja je počela u januaru iste godine.

Rezultat tog sastanka je bio Sporazum u Pržinu kojim je dogovorena tehnička vlada za organizovanje vanrednih parlamentarnih izbora 2016. godine. Posle tih izbora njegova stranka je zajedno sa strankom DUI (Демократска унија за интеграција) i poslanicima Saveza za Albance formirala parlamentarnu većinu u Skupštini. To je u maju 2017. godine rezultovalo izglasavanjem vlade na čelu sa Zoranom Zaevom.

Detinjstvo i obrazovanje i radno iskustvo

Zoran Zaev je rođen 1974. godine u opštini Strumica. Njegovi roditelji su poreklom iz sela Murtino, nedaleko od te opštine. Osnovnu i srednju školu je završio u rodnom gradu, a nakon toga upisao Ekonomski fakultet u Skoplju. Diplomirao je 1997. godine, a nešto kasnije magistrirao na temu „monetarna ekonomija“.

Zaev tečno govori engleski i srpski jezik.

Prvo radno iskustvo stekao je odmah po završetku studija i to u firmi „Trgoprodukt“ iz Strumice. Četiri godine kasnije je imenovan za direktora tog preduzeća. U periodu od 1998. do 2003. godine je bio član Upravnog odbora Štedionice „Peon“, a od 2001. do 2003. godine član Upravnog odbora Industrije građevinskog materijala „Elenica“.

U periodu od 2000. do 2003. godine obavljao je funkciju predsednika Upravnog odbora Javnog preduzeća „Komunalac“ iz Strumice.

Politička karijera

Političku karijeru Zoran Zaev je započeo 1996. godine postavši član partije SDSM. U dva mandata je bio član predsedništva opštinskog odbora SDSM-a u Strumici. U novembru 2002. godine je postao član glavnog odbora ove stranke, a u periodu od 2003. do 2005. godine bio poslanik u makedonskom Sobranju.

Načelnik opštine Strumica

Za poziciju načelnika opštine Strumica Zoran Zajev se prvi put kandidovao 2005. godine. Na lokalnim izborima je osvojio mandat, te je na toj poziciji nasledio Kirila Janeva (Кирил Јанев) iz stranke VMRO-DPMNE i postao četvrti gradonačelnik Strumice od raspada Jugoslavije.

Zajev i još pet njegovih bliskih saradnika su 17. jula 2008. godine uhapšeni zbog sumnje u zloupotrebu službenog položaja tokom izgradnje trgovačkog centra „Global“ u Strumici. Slučaj je zatvorio tadašnji makedonski predsednik Branko Crvenkovski, a Zaev i njegovi saradnici su pušteni na slobodu.

Na lokalnim izborima 2009. godine drugi put je izabran za gradonačelnika Strumice. Tokom njegovog drugog mandata obnovljen je gradski trg koji nosi naziv „Goce Delčev“ (Градскиот плоштадот „Гоце Делчев“). To je ujedno bio jedan od njegovih najvećih projekata otkako je prvi put preuzeo fotelju načelnika opštine. Četiri godine kasnije je po treći put izabran za gradonačelnika.

Nakon parlamentarnih izbora 2016. godine povukao se sa mesta gradonačelnika, a njegovu poziciju je preuzeo Kostadin Kostadinov (Костадин Костадинов). Kostadinov je ostao vršilac dužnosti sve do lokalnih izbora 2017. godine kada je mandat poveren Kosti Janevskom (Коста Јаневски), takođe članu partije SDSM.

Lider makedonske opozicije

Za predsednika stranke SDSM Zaev je prvi put izabran u septembru 2008. godine na kongresu stranke. Po isteku predsedničkog mandata Branko Crvenkovski se 2009. godine vratio na čelo stranke, a Zaev je postao potpredsednik.

Zbog loših rezultata na lokalnim izborima 2013. godine Crvenkovski je podneo ostavku, a Zoran Zaev je izabran za predsednika SDSM-a.

U februaru 2015. godine Zaev je na konferenciji za štampu objavio da je Uprava za sigurnost i kontraobaveštajne poslove po nalogu tadašnjeg premijera Nikole Gruevskog prisluškivala 20 hiljada makedonskih građana. On je tom prilikom objavio snimak razgovora visokih vladinih zvaničnika, što je kasnije bio temelj za istragu zbog zloupotrebe službenog položaja protiv rukovodstva vladajuće stranke VMRO-DPMNE.

Ipak, zbog objavljivanja tih snimaka Zaev je u aprilu optužen za klevetu službenika najviših državnih organa, dok su bivši obaveštajac Zoran Veruševski (Зоран Верушевски) i njegovi ljudi iz Ministarstva unutrašnjih poslova otpuženi za pokušaj državnog udara.

Tužilaštvo je pokrenulo postupak protiv Zaeva zbog sumnje za primanje mita od strumičkog privrednika Ivana Nikolova (Иван Николов) od oko 164 hiljade evra. Prema navodima Tužilaštva Nikolov je taj novac uplatio Zaevu kako bi dobio građevinsku dozvolu za izgradnju crkve.

Zajedno sa liderima najvećih makedonskih stranaka učestvovao je u pregovorima za prevladavanje političke krize koja je početkom 2015. godine zahvatila ovu zemlju. Tom prilikom su u Pržinu potpisali sporazum kojim je predviđena tehnička vlada koja će organizovati vanredne parlamentarne izbore 2016. godine i uspostaviti Specijalno javno tužilaštvo (SSO) kako bi se istražili navodi sa snimaka koje je Zaev objavio u februaru 2015. godine.

Tadašnji predsednik Đorgje Ivanov (Ѓорге Иванов) je u aprilu 2016. godine doneo odluku o pomilovanju 56 osoba koje su bile pod istragom Tužilaštva, uključujući Zaeva i tadašnjeg premijera Nikolu Gruevskog. Međutim, pod pritiskom domaće i međunarodne javnosti Ivanov je svoju odluku povukao.

Nakon izbora koji su održani u decembru 2016. godine Zaev je formirao parlamentarnu većinu koju su činile stranke SDSM, DUI i Besa, te Savez za Albance. 17. maja 2017. godine izabran je za mandatara za sastav nove vlade, koji mu je dodelio Ivanov.

Predsednik Vlade Republike (Severne) Makedonije

Dana 31. maja 2017. godine makedonski parlament je sa 62 glasa izabrao novu vladu sa 25 ministarstava na čijem čelu je Zoran Zaev. Njegov prvi korak bilo je potpisivanje sporazuma o dobrosusedstvu sa Bugarskom u avgustu 2017. godine. Već sledećeg meseca izglasan je zakon o minimalnoj plati od 12 hiljada denara, te zakoni o ukidanju naknade za emitovanje i jeftinoj tarifi električne energije.

Na lokalnim izborima koji su održani iste godine njegova stranka je osvojila ubedljivu pobedu, te dobila čak 57 načelnika i gradonačelnika. U junu 2018. godine potpisan je Prespanski sporazum kojim je okončan spor oko imena između Makedonije i Grčke koji je trajao od nezavisnosti Makedonije.

Nakon toga Zaev je raspisao referendum o tom sporazumu na kome je izlaznost bila 37 odsto. Čak 91 odsto ili 610 000 birača ocenilo je ovaj sporazum pozitivno. Zbog rešenja spora sa Grčkom koji je rezultovao promenom imena Republika Makedonija u Republika Severna Makedonija, Zaev i grčki premijer Aleksis Cipras (Αλέξης Τσίπρας) su nominovani za Nobelovu naradu za mir od strane Tunižanina Uideda Bušamauija (Ueded Bashamaoui).

Pregovori sa Grčkom i nastanak Severne Makedonije

Kao opozicioni lider Zaev je često isticao svoju odlučnost za rešavanje višedecenijskog spora sa Grčkom oko naziva Makedonije. To je ponovio i na svom inauguracijskom govoru. Pojačani napori dve zemlje za rešenje ovog spora rezultovali su ponovljenim pregovorima posredstvom Ujedinjenih nacija. Makedonski i grčki predstavnici su se 17. januara 2018. godine sastali u Vašintonu, a specijalni izaslanik UN-a je predložio pet imena.

Posle sastanka Zaeva i Ciprasa u Davosu, makedonski premijer je najavio da će imena ulica i trgova širom Severne Makedonije, te aerodrom „Aleksandar Veliki“ u Skoplju promeniti nazive u znak dobre volje prema Grčkoj. On je tada potvrdio da će se naziv autoputa E-75 koji povezuje Skoplje i Grčku preimenovati u „autoput prijateljstva“.

U zamenu za sve to grčki predsednik vlade je najavio deblokadu procesa ulaska Severne Makedonije u Evropsku uniju, ratifikacije druge faze Sporazuma o pridruživanju s EU, te ulazak Severne Makedonije u NATO savez. Sve ove procese Grčka je blokirala 2009. godine zbog spora oko imena zemlje.

Krajem februara 2018. godine Vlada Republike Severne Makedonije je najavila obustavu programa Skoplje 2014 koji je podrazumevao uklanjanje spornih spomenika i statua. U proleće 2018. godine sastanci ministara diplomatije dve zemlje bili su sve češći pa je postignut opipljiv napredak u sporu oko imena.

Grčki premijer Aleksis Cipras je 12. juna 2018. godine saopštio javnosti da je postignut dogovor između njega i Zorana Zaeva, te da taj dogovor „pokriva sve preduslove koje je postavila grčka strana“. Prema predlogu dogovora Republika Makedonija je trebala da promeni naziv u Republika Severna Makedonija. Tom prilikom Zaev je izjavio da sporazum uključuje i priznanje makedonskog jezika u Ujedinjenim nacijama, te da će se građani i dalje zvati Makedonci.

Sobranje je 5. jula iste godine ratifikovalo Prespanski sporazum, a za njegovo usvajanje glasalo je 69 poslanika. NATO savez je samo šest dana kasnije pozvao Severnu Makedoniju da započne pregovore o priključenju kojim bi postala 30. članica Evroatlantskog saveza.

Makedonski parlament je 30. jula usvojio odluku o raspisivanju neobavezujućeg referenduma o promeni naziva zemlje, na koji bi građani izašli 30. septembra. Zvanična i konačna promena naziva zemlje u Severna Makedonija stupila je na snagu 11. januara 2019. godine.

Privatni život

Zoran Zaev je rođen 1974. godine u Strumici. U rodnom gradu je završio osnovnu i srednju školu, te upoznao svoju današnju suprugu Zoricu. Počeli su da se zabavljaju u srednjoj školi, a kada su preselili u Skoplje i krenuli na Ekonomski fakultet, počeli su da žive zajedno. Venčali su se 1995. godine. Imaju dvoje dece, ćerku Aleksandru i sina Duška.

Premda je u politici više od dve decenije o njegovom privatnom životu se zna vrlo malo. Supruga Zorica je po struci diplomirani ekonomista, te za razliku od bivše „prve dame“ Borkice Gruevski (Боркица Груевски) rado se odaziva pozivima za učešće na javnim tribinama i prati supruga na društvenim događajima.

Nakon što je izabran za premijera makedonski novinari su ga pitali da li će se njegova porodica preseliti u Skoplje. Tom prilikom rekao je da nije razmišljao o premijerskoj vili niti drugim povlasticama koje nudi njegova politička pozicija, ali da mu je drago što je pokazao da važnu državničku funkciju može da osvoji i čovek „iz unutrašnjosti“, a ne samo iz makedonske prestonice.