Elizabeta II (Elizabeth II)

Biografija

Elizabeth Alexandra Mary (Elizabeta Aleksandra Meri) je kraljica Ujedinjenog kraljevstva i drugih Krunskih zemalja. Rođena je 21. aprila 1926. godine u Londonu. Preminula je 8. septembra 2022. godine u dvorcu Balmoral u Škotskoj.

Njen otac je došao na tron nakon što mu se brat, kralj Edward VIII (Edvard VIII) 1936. godine odrekao trona, nakon čega ona postaje buduća prestolonaslednica. Za vreme Drugog svetskog rata počela je da obavlja javne dužnosti.

Elizabeta se 1947. godine udala za princa Filipa, vojvodu od Edinburga, sa kojim ima četvoro dece.

Kada je 1952. godine njen otac umro, Elizabeta je postala glava Krunskih zemalja i kraljica sedam nezavisnih Krunskih zemalja: Ujedinjenog Kraljevstva, Kanade, Australije, Novog Zelanda, Južne Afrike, Pakistana i Cejlona.

Značajni događaji koji se vežu za kraljicu su njeno krunisanje 1953. godine, te proslave Srebrnog, Zlatnog i Dijamantskog jubileja.

Elizabeta je 2017. godine postala prva vladarka koja je doživela Safirni jubilej. Ona je britanski vladar sa najdužom vladavinom, kao i najdugovečnija kraljica i glava zemlje u svetu, te se smatra najstarijom trenutnom vladarkom neke zemlje.

Kraljica se nekoliko puta za vreme svoje vladavine suočila sa kritikama medija, naročito nakon raspada brakova njene dece, annus horribilis 1992. godine ili smrti njene snahe, Diane (Dijana), princeze od Velsa 1997. godine.

Ipak, podrška monarhiji nikada nije jenjavala, kao ni kraljičina popularnost.

Detinjstvo

Elizabeta je rođena 21. aprila 1926. godine, za vreme vladavine njenog dede s očeve strane, kralja Georgea (Džordž) V.

Njen otac, vojvoda od Jorka, a kasnije i kralj George VI je bio drugi kraljve sin. Njena majka, vojvotkinja od Jorka i kasnije kraljica Elizabeta je bila najmlađa ćerka škotskog aristokrate, grofa Stratmora i Kinghorna.

Elizabeta je rođena carskim rezom u dedovoj kući u Londonu. Krstio ju je anglikanski nadbiskup Jorka, Cosmo Gordon Lang (Kosmo Gordon Lang) u privatnoj kapeli u Bakingamskoj palati, 29. maja, kada je dobila ime po majci, srednje ime po očevoj prabaki, a poslednje ime po očevom ocu.

Kraljičina jedina sestra, princeza Margaret (Margaret) je rođena 1930. godine. Sestre su školovane kod kuće pod kontrolom majke i guvernante Marion Crawford (Merion Kraford).

Marion je kasnije objavila biografiju zasnovanu na detinjstvu dve princeze, a nazvala ju je „The Little Princesses“, što je kraljevska porodica oštro osudila.

Pre nasleđivanja prestola

U periodu vladavine njenog dede, Elizabeta je bila treća u liniji za nasledstvo trona. Ispred nje su bili njen stric Edward i njen otac.

Iako je javnost volela, niko nije očekivao da će postati kraljica, budući da je Edward bio još mlad, te su mnogi verovali da će se oženiti i dobiti decu.

Nakon smrti njenog dede 1936. godine, njen stric je preuzeo tron, a Elizabeta je postala druga u redu za tron. Kasnije te godine, Edward se odrekao prestola jer je želeo da se oženi razvedenom ženom, što je izazvalo skandal u zemlji.

Posledično, njen otac je postao kralj a ona prestolonaslednica. Da su njeni roditelji naknadno dobili sina, Elizabeta bi izgubila svoj položaj, ali to se nije dogodilo.

Neni roditelji su 1939, godine krenuli na turneju po Kanadi i Americi. Kao i par godina ranije, kada su obilazili Australiju, Elizabeta je ostala u Britaniji jer je njen otac smatrao da je premlada za putovanja. Kako bi se redovno čuli, njeni roditelji su obavili prvi prekookeanski telefonski poziv 18. maja 1927. godine.

U septembru 1939. godine, Britanija je ušla u Drugi svetski rat, zbog čega je bilo predloženo da se princeze evakuišu u Kanadu. Ovo je odbila njihova majka koja nije želela da deca budu bez nje.

Princeze su ostale u dvorcu Balmoral u Škotskoj do Božića te godine, nakon čega su prešle u Norfolk. Godinu dana kasnije preselile su se u dvorac Vindsor, gde su ostale narednih pet godina.

Elizabeta se prvi put oglasila preko radija tokom BBC-jeve emisije „Children’s Hour“ 1940. godine, kako bi pružila podršku svoj deci koju je pogodio rat.

Tri godine kasnije se prvi put sama pojavila u javnosti, za vreme posete Grenadier čuvarima, čiji pukovnik je postala prethodne godine.

Kako se približavao njen osamnaesti rođendan, parlament je promenio zakon kako bi ona mogla biti savetnik države u odsustvu oca, što se dogodilo za vreme njegove posete Italiji 1944. godine.

Tokom rata je postojao plan da se uguši velški nacionalizam tako što bi princezu povezali sa Velšanima. Političari su predložili da je na njen osamnaesti rođendan proglase princezom od Velsa, ali je kralj odbio jer je smatrao da ta titula pripada samo ženi princa od Velsa.

Elizabeta je 1947. godine krenula na svoju prvu prekomorsku turneju po Južnoj Africi u pratnji roditelja. Za vreme turneje, na svoj 21. rođendan je izjavila kako je odlučila svoj život da posveti službi.

Svog budućeg muža, princa Phillipa od Grčke i Danske upoznala je 1937. godine. Oni su bili drugi rođaci preko kralja Christiana IX (Kristijan IX) od Danske i treći preko kraljice Victorie.

Nakon drugog susreta na Kraljevskom mornaričkom koledžu u Dartmuntu, u julu 1939. godine, Elizabeta iako je imala samo 13 godina je izjavila kako se zaljubila u princa, te su počeli da razmenjuju pisma. Imala je 21 godinu kada su i službeno objavljene njihove zaruke, 9. jula 1947. godine.

Zaruke nisu prošle bez skandala. Phillip nije imao novčana sredstva, bio je stranac, te je imao sestre koje su se udale za nemačke naciste. Mnogi, a najviše njena majka su smatrali kako Phillip nije dovoljno dobar za princezu.

Pre braka, Phillip se odrekao svoje grčke i danske titule, te je sa pravoslavlja prešao na katoličanstvo, nakon čega je preuzeo prezime majčine britanske porodice. Samo par dana pre venčanja, proglašen je vojvodom od Edinburga, te je prozvan njegovim veličanstvom.

Par se venčao 20. novembra 1947. godine u Vestministerskoj opatiji. U posleratnoj Britaniji nije bilo prihvatljivo da vojvodine sestre udate za Nemce budu pozvane na venčanje. Vojvoda od Vindsora, bivši kralj Edvard VIII takođe nije bio pozvan.

Elizabeta je rodila prvo dete, princa Charlesa (Čarls) 14. novembra 1948. godine. Drugo dete, princezu Anne (En) rodila je dve godine kasnije.

Ubrzo posle venčanja, par se preselio u Klerens Haus u Londonu, ali je vojvoda nekoliko puta boravio u britanskoj koloniji Malta, jer je obavljao dužnost kraljevskog mornaričkog oficira. Za vreme njihovog boravka na Malti, deca su bila u Britaniji.

Vladavina

Tokom 1951. godine  zdravstveno stanje kralja Georgea VI se pogoršalo. Elizabeta je često umesto njega obavljala kraljevske dužnosti, a njena sekretarica je čak sa sobom nosila pripremljen formular kojim bi je proglasili kraljicom u slučaju njegove smrti.

6. februara 1952. godine, samo nekoliko sati nakon povrataka Elizabete i njenog supruga sa turneje po Australiji, umro je kralj George VII. Phillip je saopštio vesti novoj kraljici, a ona je odmah preuzela tron.

Proglašena je kraljicom po povratku u Ujedinjeno Kraljevstvo, nakon čega su se ona i vojvoda preselili u Bakingamsku palatu.

Sa njenim preuzimanjem prestola, bilo je očekivano da će preuzeti muževljevo prezime, međutim njena baka, kao i britanski premijer Winston Churchill (Vinston Čerčil) su se zalagali da zadrži prezime Windsor, što je Elizabeta i uradila.

Vojvoda se protivio toj odluci jer bi tako bio jedini vojvoda koji svojoj deci ne bi dao prezime. Nakon smrti kraljice Mary i ostavke premijera, 1955. godine, Phillip i Elizabeta su odlučili da će njihova deca koja nemaju šanse za prestole nositi njegovo prezime.

Tokom priprema za krunisanje princeza Margaret je rekla sestri kako želi da se uda za Petera Townsenda (Piter Taunsend), koji je bio stariji od nje 16 godina, te je bio razveden i imao je dva sina iz prethodnog braka.

Elizabeta je predložila princezi da sačeka godinu dana, u nadi da će se predomisliti, jer bi se u suprotnom morala odreći trona. Tako je i bilo, te se 1960. godine, Margaret udala za Antonyja Armstrong-Jonesa (Entoni Armstrong Džons), od kojeg se razvela 1978. godine, te se nije ponovno udavala.

Kraljičino krunisanje je po prvi put prikazano na televiziji. Njena venčanica je bila izvezena cvetnim dezenima Krunskih zemalja, po njenom naređenju. 2. juna 1953. godine, Elizabeta je i službeno postala kraljica Ujedinjenog Kraljevstva.

Kraljica i njen suprug su 1953. godine krenuli na sedmomesečnu turneju po svetu, gde su obišli 13 zemalja. Elizabeta je postala prva vladarka koja je posetila Australiju i Novi Zeland. Pored toga, do danas je ostala vladarka koja je posetila najviše zemalja kojim je upravljala.

Britanija i Francuska su 1953. godine bezuspešno pokušale da zauzmu Egipat kako bi dobile Suetski kanal.

Ubrzo posle toga, britanski premijer Sir Anthony Eden (Entoni Iden) je dao ostavku, nakon čega je kraljica bila primorana da izabere novog vođu zemlje. Ona se odlučila za Harolda Macmillana (Harold Mekmilan), nakon čega ju je javnost po prvi put kritikovala.

Njen daljni izbor premijera je ponovno doveo do kritika, ali je 1965. godine donesen zakon kojim se ona oslobađa te dužnosti.

Elizabeta je 1957. godine posetila Ameriku, gde je otvorila i 23. Kanadski parlament, čime je postala prva vladarka Kanade koja je to uradila. Dve godine kasnije, vratila se u Ameriku i Kanadu, a 1961. godine obilazila je Kipar, Indiju, Pakistan i Iran.

Tokom posete Gani i Kvebeku ekstremisti su pokušali da izvrše atentat na nju, ali ona nije odustala od turneje, ističući da je to njena dužnost kao kraljice.

Kada je trebala roditi princa Andrewa (Endru) 1959. godine, i Edwarda (Edvard) 1963. godine nije se pojavila na Državnom otvaranju britanskog parlamenata, što su jedini događaji koje je propustila za vreme svoje vladavine.

Elizabeta je 1977. godine proslavila Srebrni jubilej svoje vladavine. Slavlje je samo dodatno učvrstilo kraljičinu popularnost, uprkos negativnim naslovima u novinama povodom razvoda njene sestre Margaret.

Naredne godine prihvatila je posetu rumunskog komunističkog vođe, Nikolajea Čaušeskog i njegove supruge Elene, iako je smatrala kako su neprijatelji njene zemlje.

Iste godine se suočila sa dva udarca, prvi kada je Anthony Blunt (Entoni Blant) proglašen komunističkim špijunom, a drugi kada je izvršen atentat na lorda Mountbattena.

Šest sedmica pre venčanja princa Charlesa sa princezom Diana Spencer 1981. godine, šest pucnjeva je ispaljeno na kraljicu dok je jahala svog konja.

Policija je kasnije utvrdila kako su meci bili ćorci, te je sedamnaestogodišnji Marcus Sarjeant osuđen na pet godina zatvora, a pušten je posle tri.

Nekoliko meseci kasnije, ponovno je napadnuta na Novom Zelandu. Tada je sedamnaestogodišnji Christopher John Lewis (Kristofer Džon Luis) pucao iz puške sa petog sprata zgrade, ali je promašio.

Nikada mu nije bilo suđeno za pokušaj ubistva ili izdaju, te je dobio tri godine zatvora zbog posedovanja oružja. Dve godine kasnije, pokušao je pobeći iz sanatorijuma kako bi ubio princa Charlesa, koji je posećivao zemlju sa suprugom i sinom, princem Williamom (Vilijam).

9. jula 1982. godine, kraljica je doživela još jedan napad kada se probudila u svojoj sobi pored provalnika koji je pokušao da je ubije.

Veliko interesovanje medija za privatni život kraljevske porodice je tokom osamdesetih godina dovelo do objavljivanja priča na naslovnim stranama koje nisu bile proverene, te su većinom bile netačne.

Jedna od priča bila je kako kraljica ne podržava rad Margaret Thatcher (Margaret Tečer), koja je kasnije javno izrazila svoje oduševljenje kraljicom, a Elizabeta joj je dodelila dve počasti.

Pred kraj osamdesetih godina, kraljica je postala meta satire. Učešće mlađih članova kraljevske porodice u humanitarnoj igri „It’s Royal Knockout“ je takođe ismevano.

Nakon što je formirana pobednička koalicija 1991. godine povodom pobede u Zalivskom ratu, kraljica je postala prvi britanski vladar koji je javno govorio o sastanku sa kongresom Ujedinjenih nacija.

24. novembra 1992. godine, održala je govor povodom 40. godišnjice njene vladavine, gde je rekla da je 1992. godina bila annus horribilis (užasna godina). To se odnosilo na konstantni medijski linč, što zbog njenih postupaka, što zbog postupaka njene dece i ostalih članova kraljevske porodice, koji su se smatrali nekonvencionalnim.

Dva dana nakon govora, premijer John Major (Džon Mejer) je objavio kako će uraditi reformu finansija u Kraljevstvu, što je značilo da će kraljica plaćati porez od 1993. godine.

Narednih nekoliko godina mediji su pomno pratili bračno stanje njenog najstarijeg sina i princeze Di, zbog čega je javnost sve više naginjala ka republikancima.

U konsultaciji sa svojim suprugom i premijerom, kraljica je napisala javno pismo sinu u kome je istakla kako je razvod braka u ovom trenutku čak poželjan.

Javnost je posebno bila šokirana načinom na koji je kraljica, kao i ostatak kraljevske porodice prihvatio vest o smrti princeze Di. Kako bi iznela svoje mišljenje o situaciji, kraljica je održala govor dan pre sahrane princeze.

U novembru 1997. godine, kraljica i njen suprug su proslavili zlatni pir svog braka. Elizabeta je održala govor tokom koga je, između ostalog, kazala kako je Phillip njena snaga i oslonac.

Kraljica je 2002. godine proslavila svoj Zlatni jubilej vladavine. Budući da su joj sestra i majka umrle u februaru i martu iste godine, u medijima se raspravljalo da li će proslava biti uspeh ili propast po kraljicu.

Ponovno je krenula na veliku turneju svojih zemalja, putovanje počevši na Jamajci u februaru. Kao i 1977. godine, održane su ulične zabave i komemorativni događaji, te su podignuti spomenici u čast proslave. Po milion ljudi je svaki dan prisustvovalo slavlju jubileja u Londonu.

Iako je većinu života bila dobrog zdravlja, kraljica je 2003. godine operisala oba kolena. Tri godine kasnije propustila je otvaranje stadiona u Emiratima zbog ukočenih mišića u leđima koji su joj stvarali probleme čitavo leto.

Elizabeta je postala prva vladarka koja je proslavila Dijamantnu godišnjicu braka, u novembru 2007. godine.

Kraljica se po drugi put obratila Ujedinjenim nacijama 2010. godine, kao kraljica Kraljevskih zemalja i poglavar Komonvelta. Generalni sekretar UN-a ju je predstavio kao „sidro našeg doba“.

Tokom posete Njujorku, nakon čega je krenula na turneju po Kanadi, službeno je otvorila baštu u čast britanskih žrtava napada 11. septembra. Njena poseta Australiji, 16. put od 1954. godine je u medijima proglašena njenom oproštajnom posetom zbog kraljičinih godina.

Na poziv irskog predsednika Mary McAleesea (Meri Mekaliz), kraljica je bila prvi vladar koji je posetio republiku Irsku, u maju 2011. godine.

Sledeće godine je proslavila Dijamantni jubilej svoje vladavine koja je tada trajala 60 godina. Ponovno su slavlja održana po čitavom kraljevstvu, kao i van njega.

Ona i suprug su održali dužu turneju po Ujedinjenom Kraljevstvu, dok su joj deca i unuci posetili zemlje van Kraljevstva u njeno ime.

4. juna iste godine, kraljica je sa suprugom proslavila safirnu godišnjicu braka. Kraljica koja je 1976. godine otvorila Letnje olimpijske igre u Montrealu je 2012. godine otvorila Letnje Paraolimpijske igre u Londonu, nakon čega je postala prva vladarka koja je dva puta otvarala ceremoniju u dve države.

Na londonskim Igrama se pojavila u kratkom filmu pored Daniela Craiga (Danijel Kreg), gde je glumila Bondovu devojku. Za to je 2013. godine dobila BAFTA nagradu, te je proglašena najupamćenijom Bondovom devojkom ikada.

U martu 2013. godine je ponovno bila hospitalizovana. Ubrzo posle toga je odbila da se pojavi na sastanku poglavara komonveltskih država, po prvi put u 40 godina. Na sastanku u Šri Lanci je tada predstavljao sin Charles.

Kraljica je 2018. godine imala operaciju oka.

Elizabeta je nadmašila svoju prapraprabaku, kraljicu Victoriu te tako postala najdugovečnija britanska vladarka 21. decembra 2007. godine.

9. septembra 2015. godine je postala kraljica koja je najduže vladala nekom kraljevinom. Pored toga, smatra se najdugovečnijom vladarkom kanadskog modernog doba. Trenutno je najstarija vladarka, budući da je kralj Saudijske Arabije umro 23. januara 2015. godine.

20. novembra 2017. godine postala je prva britanska vladarka koja je proslavila platinastu godišnjicu braka. Kraljica nema planove da odustane od vladavine, iako je princ Charles preuzeo više dužnosti nakon što je ona 2018. proslavila svoj 92. rođendan.

Prepoznatljiva je po nošenju konzervativne odeće i šešira pastelnih boja. Obožava konjske trke, pse i fotografiju. Njena imovina se procenjuje na pola miliona dolara, iako većina njenih poseda nije uključena u ovu procenu jer im se ne zna cena.

Tokom pandemije novog virusa korona 19. marta 2020. godine kraljica se iz mera predostrožnosti preselila u dvorac Windsor. Njeni javni angažmani su otkazani, a u dvorcu je sprovođen strogi protokol pod nazivom „HMS Bubble“.

Kraljica se 5. aprila obratila javnosti Ujedinjenog Kraljevstva i zamolila da se pridržavaju mera protiv zaraze, te izrazila nadu da će se vratiti bolji dani i da ćemo ponovo moći da se družimo sa prijateljima i porodicom. Ovaj nastup ispratilo je čak 24 miliona ljudi širom UK.

Naciji se ponovo obratila 8. maja 2020. godine, povodom 75. godišnjice Dana VE. Ovog puta zamolila je narod da nikad ne odustaje i ne pada u očaj.

Kraljica je u oktobru 2020. godine posetila britansku laboratoriju za odbrambenu nauku i tehnologiju. Bio je to njen prvi javni nastup od početka pandemije.

Prvu i drugu vakcinu protiv novog virusa korona primila je u januaru, tj. aprilu 2021. godine.

Princ Filip je preminuo 9. aprila 2021. godine, nakon73 godine braka. Tako je Elizabeta postala prva britanska vladarka posle kraljice Viktorije koja je nastavila vladavinu kao udovica.

Navodno je bila pored suprugove postelje u momentu kada je preminuo. Izjavila je da je njegova smrt „ostavila ogromnu prazninu“. Zbog mera koje su tada bile na snazi, Elizabeta je sama sedila u crkvi tokom pogrebne liturgije, što je izazvalo empatiju ljudi širom sveta.

Tokom svog božićnjeg obraćanja naciju odala je posebnu počast „voljenom Filipu“. Tom prilikom je kazala „Taj vragolasti, upitni blesak na kraju je bio blistav kao kad sam ga prvi put ugledala“.

Uprkos pandemiji, Elizabeta je prisustvovala otvaranju državnog parlamenta u maju 2021. godine, kao i 47. Samitu G7 u junu iste godine.

U oktobru 2021. godine se prvi put u javnosti pojavila sa štapom koji nije nosila od operacije 2004. godine.

Zbog zdravstvenih problema 20. oktobra morala je noć da provede u bolnici, a nakon toga je otkazana njena poseta Severnoj Irskoj, Samit COP26 u Glazgovu i Nacionalna služba sećanja 2021.

Kraljičin platinasti jubilej počeo je 6. febvruara 2022. godine. Time je obeleženo 70 godina otkako je stupila na tron Ujedinjenog Kraljevstva.

Održala je prijem za penzionere, članice lokalnog ženskog instituta, te volontere. Naciji je poručila da će biti doživotno predana javnoj službi. Isto je to izgovorila i 1947. godine.

Istog meseca je objavljeno da boluje od blažeg oblika novog virusa korona. Otkazala je dve virtuelne audijencije 22. februara, ali je već narednog dana telefonom razgovara sa premijerom Borisom Johnsonom (Boris Džonson) povodom krize na rusko-ukrajinskoj granici.

Elizabeta se 7. marta sastala sa kanadskim premijerom Justinom Trudeauom (Džastin Trudo) u dvorcu Windsor.

U martu je propustila godišnjicu osnivanja Komonvelta, a u aprilu kraljevsku molitvu. Ipak, prisustvovala je na pomenu princu Filipu koje je 29. marta održano u Westminsterskoj opatiji.

Treći put u 59 godina morala je da propusti otvaranje Parlamenta. Dva puta je propustila taj događaj i to kada je bila trudna. Parlament su otvorili princ od Velsa i vojvoda od Kembridža.

Premda je princ Charles počeo da preuzima sve više njenih obaveza, kraljica ne namerava da abdicira.

Anketa koja je provedena u martu 2022. godine pokazala je da 44 odsto ljudi u Velikoj Britaniji gleda pozitivno na kraljevsku porodicu, a njih 26 odsto je ravnodušno.

Kraljica je preminula 8. septembra 2022. godine u dvorcu Blamoral u Škotskoj.

Izvori

• https://www.britannica.com/biography/Elizabeta-II