Petar Iljič Čajkovski

Biografija

Petar Iljič Čajkovski (rus. Пётр Ильич Чайковский) je bio ruski kompozitor. Rođen je u Votkinsku 07. maja 1840. godine, a umro je u Sankt Peterburgu 06. novembra 1893. godine. Stvarao je u epohi poznog romantizma.

Njegove kompozicije ruskog karaktera bile su dobro prihvaćene. U komponovanju je kombinovao zapadne elemente sa elementima muzike koja vuče korijene ruskog narodnog stvaralaštva.

Kao profesor na moskovskom konzervatoriju predavao je harmoniju. Bavio se i pisanjem muzičkih kritika. Prilikom izvođenja njegovih kompozicija u Rusiji, Evropi i SAD-u radio je kao dirigent.

Najpoznatija djela su: „Labudovo jezero“, „Krcko Oraščić“, „Evgenije Onjegin“, „Pikova dama“, „IV simfonija“, „VI simfonija-Patetična“, „Koncert za klavir i orkestar broj 1“, „Uvertira 1812“, „Koncert za violinu i orkestar“.

Porodica i školovanje

Čajkovski je rođen 07. maja 1840. godine na prostoru tadašnje Vjatke Gubernije, a današnje ruske republike Udmurtije. Bio je drugi sin svog oca Petra Fedoroviča Čajkovskog. Njegov otac je bio rudarski inženjer.

Ime njegove majke je bilo Aleksandra Andrejevna Čajkovska, djevojački Asijer (Assier). Potekla je iz porodice činovnika na visokom pozicijama, a bili su njemačkog porijekla. Aleksandra je bila druga supruga Petra Fedoroviča Čajkovskog.

Njihov najstariji sin se zvao Nikolaj, a poslije Petra rođena je Aleksandra, a onda sin Ipolit. Najmlađa Petrova braća bili su blizanci Anatolij i Modest. Iz prvog braka njegovog oca rođena je ćerka Zinaida. Petar je najviše bio vezan za sestru Aleksandru, ali i za braću Anatolija i Modesta.  U odraslom dobu brat Anatolij je bio uticajan pravnik, senator, dok je Modest bio dramski pisac i prvi Petrov biograf.

Kada je napunio pet godina otpočeo je pohađanje časova klavira. Za samo par mjeseci znao je dobro da svira klavir. Diplomirao je na filozofiji prava. Njegova majka je mlada umrla od kolere, a Čajkovski joj je posvetio valcer, koga je komponovao u četrnaestoj godini.

Radio je kao sekretar u ministarstvu pravde, a tamo je postojao hor, čiji je Čajkovski bio redovan član. Zahvaljujući prijatelju Nikolaju Zarembi posvetio se učenju teorije muzike. Do 1865. godine detaljno je analizirao harmoniju i kontrapunkt, kao i kompoziciju i orkestraciju.

Karijera

Poslije stečene diplome Čajkovski je dobio posao profesora harmonije, kompozicije i istorije muzike. U zaposlenju mu je pomogao brat Antona Rubinštajna (Anton Rubinstein), po imenu Nikolaj (Nikolai). Čajkovski je bio zadovoljan dobijenim poslom jer mu je porodica zapala u teško materijalno stanje, budući da je njegov otac otišao u penziju, a prethodno je ostao bez imanja.

Narednu deceniju je Čajkovski bio profesor, ali je uporedo radio na svojim kompozicijama. Godine 1877. usljed nervnog sloma je morao da uzme odmor od profesorskih poslova koji su ga umnogome iscrpljivali. Na posao predavača se vratio nakon godinu dana odmora, međutim shvativši kako nema snage da obavlja ovu dužnost, svojevoljno se dao otkaz u konzervatoriju, poslije čega je određen period živio u Švajcarskoj i Italiji. Na kraju je otišao u Kijev, gdje je živio kod svoje sestre.

U simfonijama se ogleda njegova nadarenost za orkestraciju i melodiju. Kroz snažne akorde je dovodio do naglaska muzičke teme, uvodeći inovacije u kompoziciji. Sa izraženom spretnošću je upotrebljavao muzičke instrumente proizvodeći njima, samo za njega, karakterističan zvuk. Važio je za velikog poznavaoca instrumentalne muzike. Komponovao je stilski eklektične opere koje su bile mnogo cijenjene u njegovoj rodnoj zemlji.

Sa uspjehom je transformisao balet u istinsku muzičku dramu. Njegov balet je doveden na integralnu formu, postigavši nivo simfonijskih zvukova. Plesne tačke u baletu su redane po logičkom redoslijedu. Baleti koje je stvarao postali su popularni širom svijeta. Uticao je na stvaralaštvo mnogih kompozitora, kao što su Sergej Prokofjev, Aram Hačaturjan i drugi.

Kroz neke simfonije je izrazio slobodu u formi i modernistički smisao. U uvertiri djela „Romeo i Julija“ dovodi do suprotstavljanja strastvenog romantizma sa sonatnom formom. Do oslobađanja strukture u komornoj muzici dolazi u djelu „Drugi gudački kvartet u F-duru, opus 22“ iz 1874. godine.

Kroz kamerna djela iskazao je vještinu kontrapunkta. Njegova solistička klavirska muzika se smatra tradicionalnom. U kompozicijama za klavir je istakao dar za melodičnost. Kada se porede njegovi klavirski komadi sa drugim žanrovima njegovog stvaralaštva, jasno je da za njihovo komponovanje nije davao veliku dozu predanosti kao kod stvaranja koncertnih, orkestarskih, kamernih i opernih dijela. Njegove najpoznatije opere su: „Evgenije Onjegin“ i „Pikova dama“.

U Moskvi je premijerno predstavljeno njegovo djelo  „Trnoružica“, nakon čega se posvetio poslovima dirigenta orkestra. U početku ga je mučio strah prilikom javnog nastupa, ali je istrajao, suočavao se sa napadima panike, da bi vremenom unutrašnje nemire sveo na minimum te je, stekavši potrebno samopouzdanje, bio dirigent svih svojih predstavljenih dijela.

Godine 1891. u maju je otputovao u SAD na turneju, gdje je nastupao kao dirigent prilikom izvođenja njegovih dijela. U Njujorku je dirigovao tamošnjim simfonijskim orkestrom, kada se izvodila njegova kompozicija „Marš Solenel“. Isto tako, na ovoj turneji je predstavljeno djelo „Third Suite 7“ kao i mnoga druga.

Posljednjih godina svog života Čajkovski je komponovao balete, a po tom osnovu su ga njegovi savremenici mnogo cijenili. Prvi balet ovog kompozitora je „Labudovo jezero“. Premijerno je izveden 1877. godine  u moskovskom teatru „Buljšoj“. Naredna verzija je publici predstavljena 1895. godine, a ova prerađena verzija djelo je baletnih plesača koji su se zvali Marius Petipa i Lev Ivanov. Zadnja prerada ovog baleta, koja je i danas u izvedbi, je napisana od strane kompozitora Rikarda Driga (Riccardo Drigo).

Čajkovski je za svoje najbolje djelo smatrao balet „Uspavana ljepotica“, a premijerno je izveden 1890. godine u petrogradskom teatru „Marinski“. Njegov posljednji balet je bio „Krcko Oraščić“. Kompozitor je bio nezadovoljan ishodom ovog baleta. Ovo djelo je prepoznatljivo po upotrebi instrumenta čeleste.

Privatni život

Prvo zaljubljivanje Čajkovskog, za vrijeme pohađanja škole u Jurijsprudensu, nije bilo srećnog epiloga jer se dotična sopranistica udala za drugog čovjeka. U vremenu kada je mislio da su došle godine za ženidbu te da zbog toga treba da se oženi bilo kojom ženom koja na to pristane, u bračne vode je uplovio sa Antonjinom Miljukovom.

Sve je počelo od dana kada je Antonjina odvažno krenula u pohod na Čajkovskog tako što mu je poslala pregršt strastvenih pisama. Inače, ona je prethodno bila njegova studentkinja. Iako ga sjećanje na nju,  iz perioda dok joj je bio profesor, nije poslužilo, ipak su se, zbog njene upornosti, za kratko vrijeme vjenčali i to 18. jula 1877. godine.

Kako nije stigao da je upozna prije braka, upoznao ju je na prvom bračnom putovanju i  gorko se kajao zbog svoje brzoplete odluke o ženidbi. Ne vidjevši drugi izlaz, nakon desetak dana od vjenčanja, skočio je u hladnu rijeku u namjeri da okonča život. Na sreću tada je preživio, nakon čega je otišao od supruge u Sankt Petersburg.

Iako je zakonski bio sa njom u braku sve do kraja njegovog života, Čajkovski je više nije vidio. Zna se da je njegova supruga Antonjina smještena u jednoj od ustanova za mentalno zdravlje, gdje je umrla 1917. godine.

Čajkovski je bio čovjek homoseksualne orjentacije. Iako se njegova homoseksualnost dugo vremena zataškavala, ipak je uticala na njegov život i djelo. Neki istoričari demantuju njegovu homoseksualnu prirodu, a opet drugi, kao što je na primjer Aleksandar Poznanski, navode neke od njegovih homoseksualnih veza, između ostalih, spominje se sluga Aljoš i njegov nećak Vladimir Davidov.

Istoričari, muzikolozi i biografi dokaz o njegovoj homoseksualnosti pronalaze u njegovom privatnom dnevniku, ali i u pismima koje je razmjenjivao sa nekoliko bliskih ljudi, najviše iz dopisivanja sa bratom Modestom, koji je, isto tako, bio homoseksualac.

Od 1877. do 1890. godine  redovno se dopisivao sa bogatom udovicom Nadeždom fon Mek. Poznato je da su njih dvoje razmijenili 1 200 pisama. Njihov odnos je ostao samo na dopisivanju jer ona nije namjeravala da se sretne sa njim. Ipak su se sreli u dva navrata, igrom slučajnosti, ali prilikom ovih susreta nisu stupili u verbalnu komunikaciju.

Nadežda je bila zadivljena njegovim stvaralaštvom te mu je, iz tih razloga, pružala novčanu pomoć u iznosu od 6 000 ruskih rubalja na godišnjem nivou. Namjera joj je bila da doprinese uspjehu njegove kompozitorske karijere. Usljed navodnog bankrota prekinula je dugogodišnje dopisivanje sa kompozitorom.

Zadnje godine i smrt

Vrhunac karijere je dosegao pred kraj života. Prilikom turneje po SAD-u uručen mu je počasni doktorat Univerziteta u Kembridžu. U svojoj zemlji je imao status velikog kompozitora, kojeg su voljeli i cijenili svi društveni slojevi.

Car Aleksandar III mu je omogućio državnu penziju. Trnovit put njegove karijere trajao je pedeset godina, na kraju je okrunjen nesvakidašnjim uspjehom. Inspiraciju za svoje kompozicije nerijetko je crpio iz ličnih iskustava.

U Sankt Petersburgu je 1893. godine premijerno izvedeno njegovo djelo „Patetična simfonija“. Čajkovski je umro nakon devet dana od premijere. Poneko i danas vjeruje da je Čajkovski predosjetio nadolazeću smrt te je ovo djelo komponovao kao svojevrsni lični rekvijem. Sahranjen je na groblju „Tikvin“ u Sankt Petersburgu.

Najpoznatija djela

Baleti:

• „Labudovo jezero“ (1875./1876. godine)
• „Uspavana ljepotica“ (1888./1889. godine)
• „Krcko Oraščić“ (1891./1892. godine)

Opere:

• „Opričnik“ (1870./1872. godine)
• „Kuznec Vakula“ (1874. godine)
• „Evgenije Onjegin“ (1877./1878. godine)
• „Orleanska djevojka“ (1878./1879. godine)
• „Mazepa“ (1881./1883. godine)
• „Čerevički“ (1885. godine)
• „Čarobnica“ (1885./1887. godine)
• „Pikova dama“ (1890. godine)
• „Jolanta“ (1891. godine)

Simfonije:

• „Simfonija broj 1“ (1886. godine)
• „Simfonija broj 2“ (1872. godine)
• „Simfonija broj 3“ (1875. godine)
• „Simfonija broj 4“ (1878. godine)
• „Manfred simfonija“ (1885. godine)
• „Simfonija broj 5“ (1888. godine)
• „Simfonija broj 6“ (1893. godine)

Ostala djela:

• „Gudački kvartet broj 1 u D-duru“ (1871. godine)
• „Varijacije na Rokoko temu za čelo i orkestar“ (1876. godine)
• „Klavirski komadi“ (1876. godine)
• „Slovenski marš“ (1876. godine)
• „Trio klavira u A-molu“ (1882. godine)
• „Klavirski komad u C-molu“ (1886. godine)
• „Gudački sekstet“ (1890. godine)