Ljubica Marić

Biografija

Ljubica Marić je bila prva srpska kompozitorka. Rođena je u Kragujevcu 18. marta 1909. godine, a umrla je u Beogradu 17. septembra 2003. godine. Bila je akademik Srpske akademije nauka i umjetnosti. Spada u red najistaknutijih srpskih umjetnika u 20. vijeku. Unesko (Unesco) je 2009. godine u kalendar bitnih godišnjica uključio i stogodišnjicu rođenja kompozitorke Marić.

Njena najznačajnija djela su: kantata „Pesme prostora“, za hor i orkestar; „Pasakalja“, za orkestar; ciklus „Muzika Oktoiha“ („Oktoiha 1“, „Vizantijski koncert“, kantata „Prag sna“, „Ostinato super tema Oktoiha“); „Sonata za violinu i klavir“; „Invokacija“, za kontrabas i klavir; „Monodija Oktoiha“, za solo violončelo; kantata „Iz tmine pojanje“, za mecosopran i klavir; „Asimptota“, za violinu o gudački orkestar; „Torzo“, za klavirski trio.

Biografija

Ljubica Marić je rođena u Kragujevcu. Otac joj se zvao Pavle Marić, a majka Katarina Marić, djevojački Đorđević. Otac je, po zanimanju, bio zubar. Porodica Marić se 1911. godine preselila u Beograd. Tokom Drugog balkanskog rata, tačnije 1913. godine, ostala je bez oca.

Časove violine je pohađala od svoje jedanaeste godine. Uporedo je, u ovom uzrastu, počela da komponuje svoje prve kompozicije. Formalno obrazovanje, odnosno niže razrede gimnazije je završila u Valjevu. U svečanoj sali ove škole je prvi put javno svirala violinu.

Kompozitor i muzički pedagog Josip Štolcer-Slavenski je bio njen učitelj kompozicije. Isto tako, kompoziciju je proučavala i kod kompozitora Miloja Milojevića. Godine 1929. godine je stekla diplomu u muzičkoj školi, danas ova škola nosi naziv Muzička škola „Mokranjac“. Diplomirala je na dva odsjeka: na violini i kompoziciji. „Sonata fantazija za solo i violinu“ je naslov njenog diplomskog rada. Inače važi za prvu ličnost u Srbiji koja je diplomirala kompoziciju.

Od 1929. godine je studirala muziku u Pragu, na Majstorskoj školi, u sklopu Praškog konzervatorijuma. Kao student u Pragu živjela je u skromnim uslovima. Ona i majka su iznajmljivale sobe i stanove. Majka je zarađivala radeći u kućama nekoliko bogatih porodica.

Tada je njen profesor kompozicije bio kompozitor i violinist Jozef Suk. Violinu je učila kod Maržaka. Njeni profesori dirigovanja su bili Metod Doležil i Nikolaj Malk. Diplomu u Pragu je stekla 1932. godine. U Evropi je bila među prvim ženama koje su dirigovale. Bila je dirigent Simfonijskog orkestra Češkog radija. Za kratko vrijeme se preselila u Berlin gdje je na tamošnjem Državnom konzervatorijumu studirala klavir u klasi Emila Selinga.

Potpisala je manifest Vojislava Vučkovića kojim se osudila umjetnička politika Šerhenovog festivala, na kome je bila učesnik. Kada je 1933. godine ostala bez Šerhenove podrške ponovo se preselila u Beograd. Do 1935. godine je ostala u Beogradu gdje se posvetila dirigovanju, a potom je, vrlo kratko, živjela u Zagrebu.

Kada je otkrivena njena prepiska sa Vojislavom Vučkovićem pretresli su joj stan i uhapsili je. Od 1936. godine se zbog specijalističkih studija u klasi Alozija Habe vratila u Prag. Ponuđeno joj je mjesto asistenta Odjeljenja za četvrtstepenu muziku na Državnom konzervatorijumu u Pragu. Međutim, u Pragu je ostala kratko, a vrijeme je najviše posvetila dirigovanju. Iz Praga se ponovo preselila u Zagreb. Od jeseni 1938. godine je donijela odluku o konačnom vraćanju u Beograd.

Od njenog posljednjeg vraćanja u Beograd pa do 1945. godine je radila na mjestu profesora Muzičke škole „Stanković“. Sa ovog radnog mjesta je prešla na mjesto docenta i profesora beogradske Muzičke akademije gdje je radila predavajući teorijske predmete do 1967. godine. Na poziciji sekretara u Udruženju kompozitora Srbije je bila u periodu od 1947. do 1953. godine. U toku 1945. i 1946. godine je bila dirigent javnih studio koncerata beogradskog radija.

Za njeno uspješno muzičko djelovanje uručene su joj brojne nagrade, kao što su: Nagrada Savezne vlade, 1949. godine; Oktobarska nagrada, 1957. godine; Sedmojulska nagrada, 1965. godine; Oktobarska nagrada za životno djelo, 1996. godine i druge.

U Srpskoj akademiji nauka i umjetnosti bila je dopisni član od 1963. godine, a od 1981. godine je bila njen redovan član i to u Odjeljenju likovne i muzičke umjetnosti. „Monotemetičnost i monolitnost oblika fuge“ iz 1964. godine je naziv njene pristupne besjede.

Stvaralaštvo

Ljubica Marić je svoje prve kompozicije pisala inspirisana baštinom evropske prošlosti, a u njenim kasnijim djelima se ocrtava duh Balkana gdje do izražaja dolazi narodna muzička tradicija. Komponovanje je bilo prateći segment cijelog njenog života. Sa velikim zanimanjem istraživala je nove zvukove i izraze. Koristila je arhaične motive. Isto tako, stvarala je djela oslanjajući se na folklor.

U svojoj devetnaestoj godini je komponovala prvo djelo „Tuga za đevojkom“. Ovu kompoziciju je uradila za muški hor. Njen diplomski rad u muzičkoj školi je bio „Sonata fantazija“. Zahvaljujući istoj kompoziciji primljena je na Državni konzervatorijum u Pragu.

U Pragu je nastavila da komponuje. Kako nije bila zadovoljna, spalila je svoju atonalnu kompoziciju „Gudački kvartet“. Po ocjenama međunarodnih kritičara njeno djelo „Duvački kvintet“ je u Amsterdamu na festivalu „Međunarodno društvo za savremenu muziku“ svrstano među najbolje. Zbog toga ju je Herman Šerhen primio na njegov festival koji je bio poznat po promovisanju savremene muzike u Strazburu. Ljubica je na ovom festivalu dirigovala izvođenje svoje kompozicije „Muzika za orkestar“.

Djelo „Duvački kvintet“ je komponovala 1931. godine. U to vrijeme je bila učenica Jozefa Suka na Konzervatorijumu u Pragu. Za vrijeme studija su nastala još neka njena djela, kao što su: „Sonata za solo violinu“, 1930. godine; „Muzika za orkestar“, 1933. godine; „Gudački kvartet“, 1935. godine; „Četvrtstepeni trio za klarinet, trombon i kontrabas“, 1937. godine; „Svita za četvrtstepeni klavir“, 1937. godine.

Nakon što je završio drugi svjetski rat napisala je nekoliko kompozicija za klavir, „Sonatu za violinu i klavir“ te određeni broj solo pjesama. U periodu od 1955. do 1963. godine komponovala je svoja najuspješnija djela, kao što su: kantata „Pesme prostora“, „Pasakalja za simfonijski orkestar“, „Muzika Oktoiha broj 1“, „Vizantijski koncert za klavir i orkestar“, kamerna kantata „Prag sna“, djelo za kamerni orkestar i klavir solo „Ostinato super tema Oktoiha“ i druga.

Godine 1956. je premijerno predstavljena kantata „Pesme prostora“. Literarna osnova ove avangardne kantate su nadgrobni natpisi sa stećaka bosanskih bogumila. Prvi dio kantate čine preludijum i tri epitafa, a njen drugi dio predstavljaju četiri epitafa.

Naziv kompozicije „Pesma prostora“ objašnjen je sljedećim riječima kompozitorke: „Prostor u isto vrijeme znači i prostor i vrijeme i postojanje. Smrt je iza prostora, vanvremena, ništa. Ali u doživljaju, ona se protivstavlja životu, stoga je uvijek živolika, ma i kako najapstraktniji negativ postojanja“.

U kantati se sreću prošlo i sadašnje vrijeme. Melodija i ritam su proizašli iz teksta te je na ovaj način kompozitorka postigla njihovo stabilno jedinstvo. Ovdje su ustanovljeni bitni elementi koji su upotrebljavani i kroz naredne kompozicije Ljubice Marić, a to su: neobičan kolorit u orkestru, nesvakidašnje harmonije, polifono komponovanje, povezanost metrika riječi i muzike, asocijacije na narodno pojanje.

Barok je izvršio uticaj na stvaranje dijela ove kompozitorke. Godine 1958. je nastala kompozicija „Pasakalja“  koja je i na samoj premijeri doživjela ogroman uspjeh. Kritika i publika su ovu kompoziciju ocijenili kao veliko djelo u savremenoj muzici. Nadahnuće za komponovanje kompozitorka je našla u narodnoj prošlosti. Kao najvažniji gradivni element poslužila joj je zbirka pjesama Vladimira Đorđevića, tačnije pjesma  „Zaklela se Moravka djevojka“. Postignuta je arhaičnost djela kroz savremena sredstva harmonije i orkestra.

Njen ciklus „Muzika Oktoiha“ čini djela: „Muzika Oktoiha broj 1“, „Vizantijski koncert“, kantata „Prag sna“. Ove kompozicije su zasnovane na napjevima kompozitora Stevana Stojanovića Mokranjca.

„Vizantijski koncert“, za klavir i orkestar je napisan 1959. godine. Kompozicija se sastoji od tri stava koji slijede jedan iza drugog, bez prekidanja. Djelom se na meditativan način ponire u osoben zvučni svijet. Slobodna ritmička struktura postignuta je polimetrijom. U kompoziciji se čuju limeni duvački i gudački instrumenti, udaraljke i harfa. Atmosfera je, u isto vrijeme, arhaična i savremena.

Kompozicija „Prag sna“ je napisana 1961. godine. Tekst ove kamerne kantate se sastoji od tri pjesme „Prenuće“, „Živi dan“ i „Prag sna“. Isto tako, prisutan je fragment Marka Ristića, nadrealističkog stila. Misaona podloga koja tematizuje svijest, podsvijest, nesvijest, život i smrt veže prisutne tekstove.

„Sonata za violinu i klavir“ je vrijedno djelo Ljubice Marić. Kompozicija je nastala 1948. godine. Njegova kvaliteta se ogleda kroz pristupačnost tonskog jezika, formalnu preglednost i intenzivnu romantičarsku izražajnost. Narodni duh je još jednom nadahnuo kompozitorku.

Kada je 1964. godine umrla njena majka, koja je bila njen oslonac u privatnom životu i karijeri, prekinut je najplodniji period karijere ove kompozitorke. Sve svoje kompozicije posvetila je majci. Poslije dugogodišnje pauze u komponovanju ponovo je počela da stvara nova djela na početku osamdesetih godina prošlog vijeka.

Muzikom je spajala prošlost i svijet u kome je živjela. Upotrebljavala je crkvenu melodiju koja vuče korijene iz srednjeg vijeka vizantijske duhovne muzike kako bi stvarala lične, neliturgijske kompozicije.

„Iz tmine pojanje“ je djelo komponovano 1984. godine. U ovom djelu je produbljen njen lični muzički izraz. Tekstualna osnova kompozicije je sačinjena od zapisa srpskih monaha iz 13. i 14. vijeka. Još jednom je uspješno spojena prošlost i sadašnjost.

Djelo za violinu, violončelo i klavir „Klavirski trio“ ili „Torzo“ je napisano 1996. godine. Stalnost vremena i prostora su postignuti slojevitom fluidnom formom. Naslov govori o suštini kompozicije koji predstavlja isječak vremena, budući da riječ „torzo“ označava isječak tijela.

Ljubica Marić je iskazala svoje mišljenje o tekstu u djelima:“ Kad poetski tekst pobudi muzičara da ga izrazi zvukom prihvata se najčešće kao prepoznavanje nečeg sopstvenog što latentno već prebiva u nama“. Mnogi su mišljenja da je kompozitorka naročito osjetljiva na ljepotu pjesničke riječi.

U komponovanju je koristila tekstove različitih oblika kojima je činila dramaturšku cjelinu i ostvarivala jedinstvenost u kazivanju. Inspiraciju je pronašla u tekstovima Petra Petrovića Njegoša, Marka Ristića i pisaca srednjeg vijeka. Zanimljivi su joj bili tekstovi obrednog i arhaičnog karaktera.

Njena djela su se redovno izvodila na prostoru Jugoslavije, Holandije, Njemačke Ujedinjenom Kraljevstvu. U Njemačkoj su objavljene partiture njenih kompozicija u sklopu Izdavačke kuće „Furore Verlag“. Diskografska kuća „Chandos“ u Ujedinjenom Kraljevstvu objavila je kompakt-disk njenih najistaknutijih dijela. Bila je svestran umjetnik. Poznato je da je stvarala filozofsku poeziju i likovne radove. Redovno je vodila privatni dnevnik u zadnjim godinama svog života.

Djela

• „Tuga za đevojkom“, za muški hor (1928. godine)
• „Sonata fantazija“, za violinu solo (1928./1929. godine)
• „Gudački kvartet“, izgubljeno djelo (1930./1931. godine)
• „Duvački kvintet“ (1931. godine)
• „Muzika za orkestar“ (1932. godine)
• „Svita“, za četvrttonski klavir, izgubljeno djelo (1936./1937. godine)
• „Trio“, za klarinet, trombon i kontrabas, izgubljeno djelo (1937. godine)
• „Skice“, za klavir, izgubljeno djelo (1944. godine)
• „Četiri improvizacije i fuge na temu Oktoiha“, za klavir, izgubljeno djelo (oko 1944. godine)
• „Tri preludijuma i etida“, za klavir (1945. godine)
• „Dve pesme“, za mješoviti hor, izgubljeno djelo (1945. godine)
• „Triumfalni marš“, za simfonijski orkestar, izgubljeno djelo (1945. godine)
• „Tri narodne pesme“, za mješoviti hor (1946. godine)
• „Dečji horovi“ (1946./1964. godine)
• „Pesma i igra“, za klavir (1947. godine)
• „Brankovo kolo“, za klavir (1947. godine)
• „Sonata za violinu i klavir“ (1948. godine)
• „Stihovi iz „Gorskog vijenca““, za bariton i klavir (1951. godine)
• „Pesme prostora“, kantata za mješoviti hor i simfonijski orkestar (1956. godine)
• „Pasakalja“, za simfonijski orkestar (1957. godine)
• „Oktoiha 1“, za simfonijski orkestar (1958. godine)
• „Vizantijski koncert“, koncert za klavir (1959. godine)
• „Prag sna“, kantata za sopran, meco-sopran, naratora i kamerni orkestar (1961. godine)
• „Ostinato super tema Oktoiha“, za klavir, harfu i gudački orkestar (1963. godine)
• „Lament, pastorala i himna“, za mešoviti hor i instrumentalni ansambl, iz govornog oratorijuma „Reči i svetlo“ (1962./1966. godine)
• „Čarobnica“, melodijska recitacija za sopran i klavir (1964. godine)
• „Pesma“, za flautu (1976. godine)
• „Invokacija“, za kontrabas i klavir (1983. godine)
• „Monodija Oktoiha“, za violončelo solo (1984. godine)
• „Iz tmine pojanje“, rečitativna kantata za meco sopran i klavir (1984. godine)
• „Asimptota“, za violinu i gudački orkestar (1986. godine)
• „Čudesni miligram“, za flautu i sopran (1992. godine)
• „Arhaja“, za gudački trio (1992. godine)
• „Arhaja 2“, za duvački trio (1993. godine)
• „Torzo“, za klavirski trio (1996. godine)