Johan Sebastijan Bah (Johann Sebastian Bach)

Biografija

Johan Sebastijan Bah (njem. Johann Sebastian Bach) je bio njemački kompozitor. Rođen je 31. marta 1685. godine u Ajzenahu, a umro je 28. jula 1750. godine u Lajpcigu. Stvarao je muzičke kompozicije u baroknom periodu. Smatra se jednim od najvećih kompozitora svih vremena. Svoja djela je tehnički dovodio do savršenstva.

Rođen je u muzički značajnoj porodici. Više od trideset poznatih kompozitora i muzičkih izvođača je isto kao on rođeno u ovoj porodici. Već u svojoj sedamnaestoj godini znao je da svira više muzičkih instrumenata: klavir, orgulje, violu i violinu. Pored toga je, kao mladić, pjevao u sastavu hora i bio je kantorski pomoćnik.

Kao izvođač je najpoznatiji bio po sviranju orgulja i čembala, instrumentima na kojima je stekao slavu. Komponovao je muziku koje su u njegovo vrijeme izvođene tokom različitih prigoda na dvoru, u gradu ili u crkvi. U zrelijim godinama je radio kao učitelj, muzički improvizator i dirigent.

Djetinjstvo i školovanje

Johan Sebastijan Bah je rođen 1685. godine u njemačkom gradu Ajzenahu, u porodici istaknutih muzičara koji su aktivno radili u više gradova, crkava i dvorova. Otac mu se zvao Johan Ambrozijus Bah (Johann Ambrosius Bach) koji je po zanimanju bio gradski muzičar. Zanimanje njegovog oca doprinijelo je skromnijim uslovima za život. Od oca je naučio sviranje na violini, dok je od strica učio osnove na orguljama.

Njegova majka se zvala Marija Elizabeta Lemerhirt (Maria Elisabeth Lämmerhirt). Majka mu je umrla kada je imao devet godina. Otac mu se naredne godine ponovo oženio, ali je iste te godine i on umro. Nakon smrti njegovih roditelja brigu za maloljetnog Baha je preuzeo stariji brat po imenu Johan Kristof Bah (Johann Christoph Bach). Inače, i brat mu je bio muzičar, redovno je svirao orgulje u Ordrufu.

Osnovno obrazovanje je pohađao u Ordrufu. Najbolji prijatelj za vrijeme školovanja mu je bio Georg Erdman (Georg Erdmann). Od brata je naučio osnove na klavijaturama i muzičke forme. U periodu odrastanja njegov talenat za muziku je bio naširoko prepoznatljiv. Znalo se da posjeduje apsolutni sluh za muziku. Upravo ga je muzika, kao dječaka, najviše interesovala. Radoznalo je istraživao sve postojeće muzičke pravce.

Kako mu je najbolji prijatelj Erdman napustio Ordruf u januaru 1700. godine i preselio se u Lineburg, Bah je krenuo u martu njegovim stopama i to pješice, tada prehodavši nešto više od trista kilometara. Ova njegova odluka o preseljenju uslijedila je nakon promišljanja o bratovljevu teškom životu i brizi o mnogobrojnoj porodici. Kako bi ga rasteretio krenuo je za svojim prijateljem na put u nepoznato.

U novom gradu je pohađao školu za siromašne, ali talentovane učenike. Osim njegove glavne preokupacije muzike, učio je o retorici, kao i francuski, latinski i grčki jezik. Od jednog crkvenog muzičara, po imenu Georg Bem (Georg Böhm), je savladao muzički stil prepoznatljiv u sjevernoj Njemačkoj.

U Lineburgu se sretao sa mnogobrojnim muzičarima koji su ga upoznavali sa muzičkim tradicijama. U periodu puberteta je predano vježbao sviranje violine, orgulja i harpsikorda. Koristio se mnogim gradskim bibliotekama i arhivima, odakle je crpio razne partiture savremenih muzičara. Tokom 1701. godine upoznao je Johana Adama Rajnkena (Johann Adam Reincken) koji su bio tadašnji virtuoz na orguljama.

Nakon školovanja

Kada je Bah 1703. godine završio formalno obrazovanje radio je kao muzičar u Vajmaru pri dvoranskoj kapeli vojvode Johana Ernesta III (Johann Ernst III). Tokom sedmomjesečnog boravka u Vajmaru važio je za talentovanog orguljaša. Iz tih razloga je u Arnštatu eksperimentalno pristupio novim orguljama, kao prvi muzičar koji je dobio priliku da ih testira, a koje su bile postavljene u crkvi Svetog Bonifacija.

Ubrzo je postao stalni svirač ovih orgulja, zbog čega je imao dvostruku korist, konstantna upotreba kvalitetnog instrumenta i dobra zarada koja mu je omogućavala pristojan život. Problemi su nastali onda kada je postajao sve nezadovoljniji pratećim horom.

Nakon što je ušao u sukob sa jednim kolegom muzičarem samovoljno je na četiri mjeseca napustio posao i otišao u Libek, kako bi bio prisutan na večerima muzike kompozitora Bukstehudea (Dieterich Buxtehude), inače muzičara prema kojem je Bah izražavao veliko poštovanje. U tom periodu je predano radio na usavršavanju komponovanja kontrapunkta.

U Milhauzenu je boravio u periodu od 1707. do 1708. godine radeći kao orguljaš. Pokazao je svoj veliki talenat i vještinu kada je komponovao prvu kantatu kao uvod monumentalne liturgije. Iako se mnogim njegovim kantatama iz ovog perioda njegovog stvaranja gubi svaki trag, za vrijeme svog života Bah je napisao preko trista kantata.

U oktobru 1707. godine je oženio svoju rodicu, sopran pjevačicu, Mariju Barbaru (Maria Barbara Bach). Iz njihovog braka rođeno je sedmoro djece. Njihovi sinovi koji su preživjeli djetinjstvo su se zvali Karl Filip Emanuel Bah (Carl Philipp Emanuel Bach), Johan Gotfrid Bernard Bah (Johann Gottfried Bernhard Bach) i Vilhelm Fridman Bah (Wilhelm Friedemann Bach), a njihova ćerka se zvala Katerina Dorotea (Catharina Dorothea).

Posvetio se učestalom komponovanju. Svakodnevno je radio na organizaciji hora i orkestra. Zapažen uspjeh je postigao kantatom 71 koju je komponovao u svrhu inauguracije gradskog vijeća. Njegovom zaslugom su renovirane orgulje u crkvi Svetog Blazijusa. Kada su se izvodile njegove kompozicije u crkvi, Bah je bio dirigent.

Život u Vajmaru i Ketenu

U Vajmaru je živio u periodu od 1708. do 1717. godine. Radio je u dvorskoj kapeli vojvode Vajmara svirajući prvu violinu i orgulje. Vodio je brigu o horskom i instrumentalnom ansamblu. Iz ovog perioda potiču njegove brojne kompozicije za orgulje, kantate i djela za čembalo. Ambiciozno je stvarao mnoge kompozicije po uzoru na evropske muzičare, kao što su Vivaldi (Vivaldi), Koreli (Corelli) i Toreli (Torelli).

Budući da je knez Leopold (Leopold) od Anhalt-Ketena bio zadivljen Bahovim djelima i njegovim talentom, ponudio mu je posao kapelmajstora (najviši muzički rang) na svom dvoru u Ketenu. Bah je prihvatio ovaj posao, te je zbog toga proveo u zatvoru mjesec dana krajem 1717. godine, jer se vojvoda izrazito naljutio što Bah napušta njegovu službu.

Knez Leopold je mnogo cijenio muziku budući da je i sam bio vrstan muzičar, svirao je na više instrumenata, pa je shodno tome oformio orkestar od osamnaest kvalitetnih muzičara. Svoje muzičare nije stavljao u podređeni položaj. Oni su imali privilegovan tretman. Nerijetko ih je vodio sa sobom na putovanja i sa njima uživao u muzici.

Bah je dobijao dobru zaradu koja mu je omogućavala raskošan život. U ovom periodu su nastale njegove najznačajnije kompozicije za lautu, flautu, čelo, violinske sonate i partite, nekoliko Brandenburških koncerata i harpsikord. U doba materijalne situiranosti umrla mu je supruga, tačnije 1720. godine.

Naredne godine se ponovo oženio ćerkom dvorskog muzičara, po imenu Ana Magdalena Vilke (Anna Magdalena Wilcke). Rodila mu je trinaestoro djece, a šestoro je preživjelo djetinjstvo: sinovi Gotfrid Hajnrih (Gottfried Heinrich), Johan Kristof Fridrih (Johann Christoph Friedrich), Johan Kristijan (Johann Christian), kao i ćerke Elizabeta Julijana Frederika (Elisabeth Juliane Friederica), Johana Karolina (Johanna Carolina) i Regina Suzana (Regina Susanna).

Tada su nastali poslovni problemi. Najprije je sve više osjećao kako mu fali stvaranje crkvene muzike. Knez je iz privatnih razloga sve više gubio interes za muziku i umjetnost uopšte, a država je novac usmjerila na finansiranje pruske vojske. Jedno vrijeme je bio u potrazi za novim poslom, a onda je dobio posao na mjestu kantora u Lajpcigu, koga je prihvatio iako je ova pozicija bila nešto malo niža od one u Ketenu.

Preseljenje u Lajpcig

Od 1723. godine pa sve do kraja života Bah je proveo u Lajpcigu. Tamo je bio glavni kantor pri luteranskoj crkvi Svetog Tome. Živio je sa svojom drugom suprugom. Isto tako, radio je u dvije gradske crkvene škole gdje je predavao muziku, latinski i katehizam. Nametnuta mu je obaveza pisanja kantata koje su se izvodile svake nedjelje i za vrijeme crkvenih praznika.

Radio je sa kvalitetnim ansamblom, te zahvaljujući tome zapaženi rezultati nisu izostali. Neke od njegovih kolega postajali su ljubomorni na Bahov uspjeh, pa su okretali studente protiv njega.

Bah je bio zaposlen na aristokratskim dvorovima u Lajpcigu. Dobro je poznavao politiku gradskog vijeća, a ponekad je i sam bio politički aktivan. Za vrijeme prvih šest godina provedenih u ovom gradu komponovao je pet godišnjih ciklusa kantata, od kojih je najveći dio zasnovan na biblijskim stihovima.

Važio je za skromnog i pobožnog čovjeka. Sa učenicima je imao dobar odnos. Kuća mu je često bila puna gostiju. Znao je da se naljuti na loše gazde, a posebno su ga ljutili loši muzičari. Od sveg srca se divio svojim prethodnicima, a posebno je uvažavao svoje istaknute savremenike u muzici.

Nije bio svjestan vrijednosti svega što je stvorio, niti je mogao pretpostaviti da će ostati zapamćen kao jedan od najvećih muzičara u istoriji. Zbog toga nije pridavao značaj popularizaciji svojih dijela. Pri stvaranju kompozicija nije vodio brigu o tome ko i kako će ih razumjeti ili da li će neko biti sposoban da tu kompoziciju izvede. Sve o čemu je mislio jeste koliko je njegovo djelo religiozno, jer je svaku kompoziciju stvarao u slavu Boga.

U crkvi Svetog Tome je nastupao svirajući orgulje ili je dirigovao horom. Žalio se na mali broj stalno zaposlenih muzičara, jer je morao sam da pronalazi potrebne muzičare koji bi povremeno nastupali, a pronalazio ih je u školama ili u gradu. Njegov sin je bio jedan od crkvenih orguljaša.

Sakupljao je biblioteku bibliologije, mistike i teologije. Njegova supruga mu je pomagala u radu, između ostalog je prepisivala njegove partiture. Redovno je nastupao sa orkestrom. Na univerzitetu je povremeno učestvovao u debatama. Posjećivao je opere u Drezdenu, a jedan od njegovih sinova je u ovoj operi svirao orgulje.

Na početku tridesetih godina osamnaestog vijeka napisao je neka od svojih najznačajnijih dijela, pa i „Veliku misu u ha-molu“ koja danas važi za najbolje horsko djelo ikad. Godine 1733. je postavljen za dvorskog kompozitora od strane saksonskog kneza, koji je bio oduševljen njegovim notnim zapisima.

Posljednje godine i smrt

Bah je tokom 1745. godine osjetio da gubi čulo vida. Sredinom 1747. godine je pozvan na dvor kralja Fridriha II od Pruske (Friedrich II) gdje mu je sin svirao čembalo. Kada je kralj prestavio Bahu muzičku temu zamolio ga je da od nje stvori fugu. Na već postojećem dvorskom klaviru je improvizujući napravio trodjelnu fugu. Isto tako je kralju darovao zbirku kanona, fuga i trio, nazvanu „Muzička žrtva“ koje su bazirane na kraljevoj temi.

Godine 1749. mu je zdravstveno stanje bilo jako loše, do te mjere da su se tražile zamjene na svim muzičkim funkcijama koje je obavljao. Umro je u julu naredne godine, a iza sebe je ostavio mnogo muzičkih instrumenata i knjiga o religiji, a procijenjena vrijednost svega je bila 1159 talira. Njegova supruga je živjela još jednu deceniju, a novac za život je ostvarivala proseći.

Bah je sahranjen u crkvi Svetog Jovana u Lajpcigu. Ova crkva je potpuno urušena za vrijeme Drugog svjetskog rata. Godine 1950. njegovi posmrtni ostaci su preneseni u crkvu Svetog Tome.

Iza sebe je ostavio preko hiljadu djela, koliko vokalnih, toliko i instrumentalnih kompozicija. Od instrumentalnih dijela je napisao: sedam klavirskih koncerata, tri koncerta za dva klavira, dva koncerta za tri klavira, koncert za četiri klavira, šest brandenburški koncerata, dva koncerta za violinu i orkestar i koncert za dvije violine.

Njegova djela za orgulje su: osamnaest preludijuma, dvoglasne i troglasne invencije, fantazije, kapriča, male preludijume, šest svita za violončelo, šest sonata, 140 koralnih preludijuma, sedamnaest velikih preludijuma i fuga, pet tokata i fuga, dvije sveske preludijuma i fuga koje su objavljene pod naslovom „Za dobro temperovani klavir“, „Umjetnost fuge“, šest francuskih i šest engleskih svita, šest partita i sonata za violinu, tri sonate za violu, kao i nekoliko sonata za flautu i čembalo.

U Bahova vokalno instrumentalna djela ubrajaju se: 220 kantata, „Misa u h-molu“, „Magnifikat“, „Pasija po Mateju“ i „Pasija po Jovanu“ i „Božićni oratorijum“.

Za života Bah svojim kompozicijama nije privukao značajnu pažnju, ako se poredi sa nekim svojim savremenicima. Popularnost je stekao kao svirač orgulja, čembala, kao i improvizacijama na raznim instrumentima. Naširoko se cijenio kao štimer za orgulje.

Kada je umro njegovo stvaralaštvo je lagano prelazilo u zaborav. Na sreću, njegovi sinovi i supruga su se pobrinuli za to da njegove kompozicije budu zapisane i sačuvane. Samo veliki muzičari kao što su Betoven (Beethoven) i Mocart (Mozart) nisu zaboravili Bahova djela, nego su im ona bila nepresušna inspiracija. Mocart je jedne prilike napisao: „Bahova muzika je nešto iz čega treba učiti“. Neka od Bahovih dijela su bila u upotrebi u sklopu muzičke pedagogije.

Smatra se da je Feliks Mendelson Bartoldi (Felix Mendelssohn Bartholdy) zaslužan za popularizaciju Bahovog stvaralaštva. Radio je na organizaciji izvođenja Bahovog djela „Pasija po Mateju“, a ponovo je izvedena 1829. godine. „Bahovo udruženje“ je osnovano 1850. godine, a sa ciljem prikupljanja i objavljivanja njegovih dijela. Njegove kompozicije su uvrštene u program muzičkih škola.

Kategorizacija djela

Sva Bahova djela su kategorisana po BWV (skraćenica koja predstavlja oznaku za Bahova djela „Bach Werke Verzeichnis“. Na ovaj način se u današnje vrijeme sistematizuje Bahovo stvaralaštvo, a prvi put je ovakva sistematizacija predložena od strane Volfganga Šmidera (Wolfgang Schmieder) 1950. godine:

BWV 1—222 kantate

BWV 225—248 velika horska djela

BWV 250—524 horska djela i svjetovne pjesme

BWV 525—748 djela za orgulje

BWV 772—994 druga djela za instrumente sa klavijaturom

BWV 995—1000 djela za lautu

BWV 1001—1040 kamerna muzika

BWV 1040—1071 orkestarska muzika

BWV 1072—1126 kanoni i fuge