Janika Balaž

Biografija

Janika Balaž (Janika Balázs, mađ.) – legenda tamburaške muzike, simbol boemskog Novog Sada i čovek kome osmeh nije silazio sa lica. Rođen je Lukinom selu (naselju grada Zrenjanina) 23. decembra 1925. godine, umro je u Novom Sadu 12. novembra 1988. godine, a sahranjen je u Petrovaradinu. Važi za jednog od najpoznatijih tamburaša iz Novog Sada, kao i čitave bivše Jugoslavije.

Rođen je u romskoj porodici mađarskog porekla, koja je iza sebe imala bogatu muzičku tradiciju, što je u velikoj meri i odredilo i dobrinelo u izboru njegovog budućeg poziva. Otac mu je bio kontrabasista, a deda cimbalista. Ime njegovog oca je bilo Rac, što je u prevodu označavao pogrdan mađarski naziv za Srbe, pa je iz tog razloga Janika preuzeo prezime majke (Slovakinje),  Balaž.

Detinjstvo je proveo u Bečeju, gde je počeo da svira violinu sa svojih 10 godina, u lokalnoj kafani. Kasnije se pridružio grupi „Kozarci“, i zajedno sa njima nastavio da svira po Subotici i Horgošu. U Bečeju je završio osnovno muzičko obrazovanje, kao učenik Dežea Heveštija, mađarsku narodnu muziku je učio kod Bele Lakatoša, a lagane operske melodije kod Pište Berebešija. Svojih prvih 7 dinara, kako je za života govorio, zaradio je kao mali, sa sedam godina, pevajući u vozu od Bačkog Gradišta do Bečeja pesme – „Kad se Ciga zaželi medenih kolača“ i „Boci, boci, tarka“. Još nije naučio ni prva slova, kada je svirao na tamburici, bez nota, već po sluhu.

Ipak njegov prvi „zvanični“ instrument bila je violina, nakon čega mu je profesor rekao, da je bolje da violinu ostavi po strani, jer ima dosta violinista, i pređe na tamburicu. Tako je Janika, ne razmišljajući dugo, počeo da svira tzv. prim bisernicu, vrstu tamburice. Svoje početno znanje na svojoj prim bisernici je krao od Maćike Petrovića iz Subotice. Porodica Kozarski (popularni Kozarci) su svirali u to vreme u tadašnjem hotelu „Imperijal“ i upravo ova porodica je Janiku uvela u svoj orkestar, što je bio njegov prvi korak ka tronu slavnih. Na tamburici bisernici je svirao do 1949. godine, kao jedini naslednika čuvenog Maćike iz Subotice, koji mu je svoj instrument posle smrti i ostavio. Na početku svoje karijere je kratko bio član Radio Titograda, u Crnoj Gori (1949 – 1952). Potom prelazi u Radio Novi Sad, kome ostaje veran do kraja života. U Titogradu je u simfonijskom orkestru svirao violinu, ali se od povratka u Novi Sad (1952), sa svojih 27 godina, potpuno posvetio tamburici, gde je imao i orkestar od osam članova. Sa njima je svirao i po kafanama Novog Sada, najviše na Petrovaradinskoj Tvrđavi, na osnovu koje mu je i posvećena daleko čuvena pesma „Osam tamburaša sa Petrovaradina“. Postao je i koncert majstor Velikog tamburaškog orkestra Radio Novog Sada na čelu sa dirigentom Savom Vukosavljevim i sa njima javno nastupao na radiju, televiziji i mnogim koncertima. Najviše uspeha u saradnji je imao sa doajenima starogradske pesme  Zvonkom Bogdanom i Julijom Bisak.

Proputovao je skoro čitav svet. Samo je u pariskoj Olimpiji svirao je čak 36 puta. Svirao je i pred kraljicom Elizabetom II, koja mu je nakon nastupa čestitala i naglasila da „te trenutke nikada neće zaboraviti“. I pored velike slave van granica zemlje, Janika je ostao veran svom kraju i vraćao se… U slobodno vreme, koga je u istinu bilo malo, znao je da ode do Bačke Palanke, da se opusti uz kolege tamburaše, kojima se često na kraju i pridruživao u svirci. Janika Balaž i njegova tamburica su našle mesto i u snimljana dva filma – „Sakupljači perja“ (1967) i „Biće skoro propast sveta“ (1968). Smatra se da od filma „Sakupljači perja“, zapravo počinje period renesansne tamburice i tamburaške muzike (upravo u tom filmu se čuje zvuk Janikinog prima). Beleži se i zanimljiv detalj iz života ovog velikana 1972. godine, kada je grad Novi Sad posetio jedan od najvećih violinista svih vremena – David Ojstrah. On je svratio i u kafanu na Petrovaradinskoj tvrđavi, gde je Janika svirao sa svojim orkestrom. Oduševljen nastupom, ustao je i pred svima rekao: „Vi mene slavite kao najvećeg virtuoza svih vremena, ali ovaj čovek je veći umetnik od mene!“.

Udruženje građana „Tamburica Janike Balaža“ je osnovano 10. februara 2001. godine u Novom Sadu, u čast na velikana tamburice Janiku Balaža. Tu su se skupili svi stari Janikini saradnici, zaposleni u RTV Novi Sad, muzički urednici, etnomuzikolozi i muzičari, sa ciljem da očuvaju sećanje na ovo „Veliko Ime Tambure“. U Novom Sadu je, posle njegove smrti podignut spomenik od belog kamena u prirodnoj veličini, vajara Lasla Silađija, i danas se on nalazi na Trgu Neznanog junaka, preko puta Petrovaradinske tvrđave.

Prošlo je više od 4000 godina od pojave prvog žičanog instrumenta iz Persije, pa sve do pojave savremene tambure XX veka. Ali jedna činjenica ostaje – Novi Sad ima Petrovaradinsku tvrđavu, a Tvrđava je imala Janiku Balaža i njegove tamburaše.