Filip Višnjić

Biografija

Filip Višnjić je bio srpski guslar, pevač i tvorac mnogih srpskih narodnih pesama. Rođen je 1767. godine u semberijskom selu Gornjoj Trnovi. Preminuo je u mestu Grk (današnje Višnjićevo) 1834. godine.

U detinjstvu je bolovao od velikih boginja. Sa osam godina je od posledica ove bolesti izgubio vid. Posvetio se profesionalnom pevanju. Mnogo je putovao, a na putovanjima je uvek sa sobom nosio gusle. Ponekad je nastupao i na turskim dvorovima.

Kako je nastupao pred hrišćanskom i muslimanskom publikom, osmislio je i prilagodio dva različita repertoara prilagođenih datoj publici. Od posebnog su značaja njegove pesme u kojima je opisivao viteške borbe srpskih ustanika.

Lični život

Filip Višnjić je rođen u bogatoj porodici koja se prezivala Vilić. Njegov otac se zvao Đorđe, a zvali su ga Stojan. Majka mu se zvala Marija. Zvali su je Višnja. Njihovi preci su u rodnom kraju prvi zasadili vinograd.

Rano je ostao bez oca, pa je brigu o njemu vodila njegova majka koja se ubrzo ponovo udala u selo Međaše blizu Bijeljine, gde je Filip proveo detinjstvo i mladost. Prezime Višnjić je dobio po majčinom nadimku. Sa osam godina je oboleo od velikih boginja, te je od posledica ove bolesti oslepio, a na licu su mu ostali ožiljci.

Carsko pravo porodici Vilić oduzeli su 1787. godine, a prezime Vilić je skoro zaboravljeno. Naime, kada su dva Turčina svratila u njihovu kuću nasilno su se ponašali prema članu porodice Vilić, liepoj Đurđiji. Nasilnike su ubili, a za kaznu su Turci ubili nekoliko muških članova porodice, te su im oduzeli carsko pravo.

Porodica je osiromašila. Posle smrti Filipove majke materijalno stanje u porodici se još više pogoršalo. Usled teških prilika u porodici Filip je morao da pronađe način da se spasi od gladi. Tako je naučio da svira gusle sa kojima je po mnogim mestima zarađivao za hleb. Na putovanjima su ga snalazile mnoge prilike i neprilike, a putovao je čak do Skadra.

Kada bi se zadesio u blizini nekih manastira prilagođavao je repertoar hrišćanskoj publici. Isto to je činio na dvorovima muslimanskih prvaka koji su ga izuzetno poštovali zbog repertoara koga je Višnjić prilagodio njihovim potrebama. Iz tih razloga se njegovi nastupi dele na dva repertoara, odnosno pesme napisane za gospodare i one napisane i prilagođene za raju.

Višnjić se 1798. godine oženio devojkom Nastom iz bogate porodice Ćuković. Nasta je imala nadimak Bela. Imali su šestoro dece, od kojih je četvoro umrlo vrlo rano.

Godine 1809. je prešao u Srbiju sa srpskom vojskom koja se povlačila iz Semberije. Inspiraciju za pevanje je pronašao među srpskim ustanicima. Bio je u stalnom dodiru s ustaničkim vojvodama, a neretko su mu uručivana priznanja i nagrade.

Višnjić je bio krupan čovek, širokih ramena. Imao je guste obrve, koje je povremeno morao seći makazama. Brkovi su mu bili gusti i prosedi, a rasli su mu do ramena.

Kosa mu je padala do pleća, bila je proseda i riđa. Po licu je imao ožiljke. Levo uho mu je bilo napola odsečeno. Iako je bio slep, hodao je dostojanstveno i uspravno, potpuno sam, bez vodiča.

Većinu vremena je provodio u blizini velikih ratišta na drinskom ratištu, s vremena na vreme se znao zateći u samom centru okršaja.

Godine 1810. je bio prisutan u odbrani Loznice, pesmom hrabreći ustanike. Pevao je i samom Karađorđu. Rado su ga gostile ustaničke vojvode Stojan Čupić i Luka Lazarević.

Nakon sloma Prvog srpskog ustanka otišao je u Srem, gde se skrasio u selu Grku (današnje Višnjićevo). Nastavio je da peva i svira gusle od Srema, Slavonije, do Banata i Bačke, ali sa izmenjenim repertoarom. Tada je najviše pevao pesme o srpskoj buni.

Višnjić je 1815. godine u manastiru Šišatovcu sreo Vuka Karadžića. Poznati reformator srpskog jezika i veliki sakupljač narodnih umotvorina je te prilike zapisao ukupno sedamnaest Višnjićevih pesama, od toga trinaest novih, s ustaničkom tematikom.

U Šišatovcu je Višnjić često posećivao pesnika Lukijana Mušickog. Višnjić se Mušickom poverio da su mnoge njegove pesme nastale onda kada su se ratnici vraćali sa ratišta i govorili o detaljima boja.

Filip Višnjić je umro 1834. godine u Grku. Na njegovom grobu su urezane gusle.

Stvaralaštvo

Filip Višnjić se bavio prikupljanjem starih narodnih pesama. Isto tako je pisao svoje pesme. Njegove najpoznatije pesme su „Smrt Kraljevića Marka“, pesme o Svetom Savi, hajdučke pesme i pesme o Prvom srpskom ustanku.

Njegovih trinaest pesama spadaju u pesme ustaničkog ciklusa srpskog narodnog eposa. Višnjić se istakao među pesnicima svoga vremena pesmama koje govore o vremenu u kome je živeo.

Pred turskom publikom je izvodio muslimanske pesme. Čak se i u pesmama hrišćanske tematike uočava njegovo dobro razumevanje islamskog sveta. Njegova svojevrsna pesnička identifikacija s islamskim svetom, između ostalih, ogleda se u pesmi „Smrt Marka Kraljevića“, gde Markov konj Šarac plače kada predoseti gospodarevu smrt.

Inače, kroz analizu muslimanskih pesama koje su napisane na Balkanu sreće se plač konja pred rastanak sa gospodarima. Postoji još nebrojeno mnogo pojedinosti u Višnjićevim pesmama koje upućuju na to da je autor inspirisan islamskim svetom i njihovom poezijom.

Imao je širok raspon karaktera turskih likova, od nasilnika do plemenitih i dobrih. Kulin kapetan je jedan od njegovih likova sa lošim osobinama, dok je, na primer, starac Fočo plemenita ličnost koja se očinski brine o raji.

Višnjić je bio i dobar poznavalac duhovne kulture islamskog sveta. Ponekad se oslanjao na muslimanske svete knjige.

Nakon što je 1809. godine prešao u Srbiju, sa srpskom vojskom koja se povlačila iz Semberije, počeo je da stvara nove pesme, a inspiraciju je pronašao u ustaničkim zbivanjima.

Njegove se pesme klasifikuju u dve grupe. U prvu grupu svrstavaju se pesme kojima je posvećeno više umetničke dogradnje, a pevaju o događajima u kojima Višnjić nije lično učestvovao, nego su se priče o ovim događajima prenosile iz generacije u generaciju.

Ovoj grupi pripadaju pesme „Boj na salašu“, „Boj na Mišaru“, „Boj na Čokešini“, „Početak bune protiv dahija“ i druge.

U drugu grupu spadaju one pesme čijim je događajima lično svedočio. Takve pesme su „Knez Ivan Knežević“, „Boj na Loznici“, „Miloš Stoićević i Meho Orugdžić“, „Hvala Čupićeva“ i druge.

Prerastao je epiku standardnih formi i klišea, te povremeno stvarao epiku novog tipa, kakve su njegove oslobodilačke, ustaničke i revolucionarne pesme. Našao se na raskrsnici između usmenog i književnog stvaralaštva.

U pesmi „Početak bune protiv dahija“ opjevao je silu koja pokreće ustanak, a to je sirotinjska raja. Uočava se metafizička osveta. Kosmičkom događajima je najavljen ustanak napaćenog naroda protiv okupatorske, neljudske vlasti.

U to vreme je zabeleženo nekoliko astronomskih pojava, kao što je zvezda repatica, pomračenje Meseca i Sunca, grmljavina tokom zime i slično. Ovakve astronomske pojave Višnjić je oblikovao u pesničke slike, a sve u cilju naglašavanja sudbinskog karaktera nadolazeće bune.

Temu srpskog junaštva Višnjić provlači kroz deset svojih pesama: „Boj na Loznici“, „Luka Lazarević i Pejzo“, „Bjelić Ignjatije“, „Hvala Čupićeva“, „Stanić Stanojlo“, „Boja na Čokešini“, „Boj na Salašu“, „Knez Ivan Knežević“, „Boj na Mišaru“ i „Miloš Stoićević“ i Meho Orugdžić“.

Opevao je razna ratna lukavstva i osvete ustanika. Njegova epika dobija dramski karakter onda kada se javljaju česti dijalozi sukobljenih strana.

Likovi su mu uverljivi i realistični. U pesmama je predstavio nesrazmeran odnos snaga suprotstavljenih strana, gde ustanici zahvaljujući neviđenom junaštvu i snazi proizašloj iz viševekovnog ropstva i ponižavanja, nadjačavaju mnogo jače, naoružanije i brojnije Turke.

Značaj

Držači štita na grbu grada Bijeljine su Filip Višnjić i Knez Ivo od Semberije. Priznanje grada Bijeljine u obliku medalje „Filip Višnjić“ se dodeljuje za „opšte priznati rad i dela koja su od posebnog značaja za Grad u oblasti umetničkog rada i stvaralaštva, obrazovanja, nauke i kulture uopšte“.

U gradu Bijeljini njegovo ime nose gimnazija i biblioteka. U istom gradu se nalazi spomenik Filipu Višnjiću.

Poznati naučnik Mihajlo Pupin je o Višnjiću rekao: „Ja sam Višnjićeve pesme upoznao još u mome detinjstvu i nijedna uspomena iz toga doba nije dublje urezana u mojoj duši od te uspomene. Višnjićevo ime i njegove pesme treba da se rano urezuju u dušu naše omladine, jer te pesme dišu najčistijim duhom, pa zato mislim da ploča sa njegovim likom treba da se smesti u gimnaziji koja će nositi njegovo ime“.

Tada je Pupin darovao Gimnaziji „Filip Višnjić“ veliki bronzani reljef sa likom Filipa Višnjića. Na reljefu je predstavljen Filip Višnjić koji sedi na tronošcu i peva mladoženji i mladoj, te majci sa detetom u naručju. Delo je to skulptora Rudolfa Valdeca.

U Bijeljini se, u njegovu čast, redovo održava kulturna manifestacija „Višnjićevi dani“.