Veljko Petrović

Biografija

Veljko Petrović bio je srpski pjesnik, književnik, likovni i književni kritičar i teoretičar. Rođen je u Somboru, 04. februara 1884. godine, a umro u Beogradu, 27. jula 1967. godine.

Lični život

Otac mu je bio somborski katiheta koji se zamonašio i dobio monaško ime Gerasim Petrović, nakon što je njegova supruga umrla. Gerasim je predavao na Bogosloviji u Sremskim Karlovcima.

Veljkova majka zvala se Mileva i bila je kćer somborskog paroha Jovana Momirovića. Majka mu je umrla nekoliko sedmica poslije njegovog rođenja. Imao je i dvije starije sestre Vidu i Anđu i brata Milivoja. Kada se otac zakaluđerio o Veljku, sestrama i bratu brinula se rodbina.

Nakon što je završio srednju školu, gimnaziju na mađarskom jeziku, u svom rodnom gradu, Veljko je otišao u Budimpeštu na studije prava. Bio je pitomac prvog srpskog koledža, zavoda Save Tekelije, čuvenog peštanskog Tekelijanuma. Sprijateljio se sa Vasom Stajićem i Petrom Konjovićem.

Od 1906. do 1907. godine bio je urednik ,,Kroacije“, hrvatsko-srpskog časopisa za društvene, političke i ekonomske studije, osnovan u Budimpešti. Radio je i na raznim časopisima u Zagrebu i Sarajevu.

Bio je glavni urednik zagrebačkog „Srbobrana“. Godine 1908. Veljko Petrović prelazi u Sremsku Mitrovicu za urednika „Slobode“, a 1909. godine postaje urednik sarajevske „Srpske riječi“.

Onda 1911. godine, austrijske vlasti, zbog nacionalnog stava, ga prisiljavaju da se preseli u Beograd, gdje je radio kao ratni dopisnik za novosadski „Branik“ i za sarajevski „Narod“.

U Beogradu je je sudjelovao kao ratni dopisnik u balkanskim ratovima i Prvome svjetskom ratu, a tada je pisao i poeziju. Između ratova bio je aktivan u kulturnim i obrazovnim poslovima i nastavio je biti sve do svoje smrti u Beogradu 1967. godine.

Između 1914. i 1915. godine bio je u štabu Moravske divizije II poziva, dok nije pozvan u niški Jugoslovenski odbor za jednog od urednika „Savremenih pitanja“.

Godine 1919. je imenovan za referenta u odsjeku Ministarstva prosvjete za Bačku, Banat i Baranju u Novom Sadu. Sljedeće 1920. godine premješten je u Ministarstvo prosvjete u Beograd.

Mara Petrović bila je njegova supruga. Upoznao je sedamnaestogodišnju Maru Mandrašević u beogradskom Narodnom pozorištu. Bila je kćer pančevačkog trgovca sa kojom se vjenčao u njenom rodnom mjestu, Kuli, 20. novembra 1919. godine.

Družio se sa mnogim srpskim književnicima i likovnim umjetnicima toga doba. Takođe se 1920. godine, kada je boravio u njemačkom glavnom gradu, upoznao sa mnogim istaknutim ličnostima kulturnog života Njemačke, a sve zahvaljujući poznanstvu sa Milošom Crnjanskim, koji je bio član presbiroa pri Ambasadi Kraljevine Jugoslavije u Berlinu.

Između 1921. i 1923. godine bio je šef  Kabineta ministra, a onda je imenovan za referenta u Umjetničkom odjeljenju, a od 1925. godine postaje inspektor u istom Ministarstvu.

Godine 1930. radio je za list ,,Politika“. Pisao je o Srbima u Mađarskoj. Iste godine, u svečanoj dvorani beogradskog Univerziteta, kralju Aleksandru pročitao je svoju raspravu ,,Šumadija i vojvodina“.

Veljko Petrović je 1933. godine na glavnoj skupštini ,,Čitaonice“ izabran radi zasluga u nacionalnom i kulturnom pogledu za njenog počasnog člana.

U Drugom svjetskom ratu uhapšen je od strane njemačkih okupatora i bio neko vrijeme u logoru na Banjici. Po završetku rata bio je upravnik Narodnog muzeja u Beogradu do 1962. godine.

Njegove mnogobrojne funkcije i članstva u raznim odborima uključivali su predsjedanje u Matici Srpskoj novosadske vlade, od 1953. do 1956. godine, te je uslijedio njegov izbor kao predsjednika institucije.

Bio je član Srpske akademije nauka i umjetnosti i predsjednik Srpske književne zadruge u Beogradu. Dobio je nagradu Saveza književnika Jugoslavije.

Od 1944. do penzionisanja 1962. bio je upravnik Narodnog muzeja u Beogradu.

Umro je u Beogradu 1967. godine kada je sahranjen u Aleji velikana.

Poštujući želju Veljka Petrovića, supruga Mara zavještala je gradu Beogradu sve kulturno istorijske vrijednosti iz njihove kuće. Rukopise, prepiske sa raznim osobama, kao i njegovu ličnu biblioteku, te razne umjetničke slike i predmete, kao i stilski namještaj. Porodična kuća je poklonjena gradu za muzejsku namjenu.

Od 2007. godine Veljku Petroviću u čast, dodjeljuje se nagrada za pripovijedačko djelo pisaca na srpskom jeziku. Svake godine se sredinom oktobra dodjeljuje ova nagrada u Somboru na manifestaciji ,,Veljkovi dani“.

Karijera pisca

Svoju karijeru pisca počeo je 1903. godine pišući političke članke, dopise, kozelije i prevodeći priče stranih autora.

Objavljivanje stihova, bilješki i književnih članaka počeo je 1905. godine u „Srpskom književnom glasniku“ i „Brankovom kolu“, a potom i u „Delu“, „Savremeniku“, „Novoj iskri“, „Bosanskoj vili“ i „Slovenskom jugu“.

Prvo je skrenuo pažnju književnih kritičara na svoju rodoljubnu poeziju. ,,Rodoljubive pjesme“ (1912. godine) i ,,Na pragu“ (1914.godine).

Nakon toga, okrenuo se pripovijetki i ostao u tom žanru. Spremio je dvije knjige pripovijedaka za izdanja ,,Matice srpske“ i „Napretka“, ali je u toku ratu rukopis izgubljen.

Za stogodišnjicu Matice srpske Petrović je uredio ,,Album vojvođanske umjetnosti“. U njemu je napisao pregled srpske umjetnosti od kraja 17. do 20. vjeka.

Njegova poezija imala je široku tematiku: ljubavna, rodoljubiva, didaktička, socijalna i refleksivna poezija.

Ljubavna poezija mu je preplavljena nemirima, čežnjom i boli zbog neuzvraćene ljubavi.

Ljudi, grad i dječiji svijet suočen sa tajnama prirode i svakodnevicom u društvu tematike su pripovijedačkog djela Veljka Petrovića

Veljko Petrović odrastao je u građanskoj porodici, ali je u njemu stalno prisutna velika privrženost selu i ljubav prema seljacima kao najzdravijem djelu vojvođanskog društva. On je dobro poznavao dušu seljaka; godila mu je ljubav prema rodnom tlu koja daje snagu i sigurnost. Dobro je poznavao njihov jezik, mentalitet i običaje.

Petrovića kao pisca vrijeđao je malograđanski stalež, koji je sa prezirom gledao na seljake i izvrgavao ih poruzi. Zato je njegov seljak duhovno zdrav, moralno čist i materijalno siguran.

Jedna od pripovijedaka u kojima Veljko Petrović opisuje selo i seljake jeste ,,Salašar“, koja svojim umjetničkim kvalitetom ide u sam vrh srpske pripovijetke.

Godine 1920. počinje da štampa izbor svojih novela u knjigama; ,,Bunja i drugi iz Ravangrada“, predratna pričanja, dvanaest pripovijedaka; ,,Pomjerena savjest“, deset pripovjedaka; ,,Tri pripovijetke“; ,,Iskušenje“, petnaest pripovijedaka.

Godine 1925. Srpska književna zadruga izdaje izbor iz Petrovićevih novela ,,Pripovijetke“.

Njegova rodoljubna poezija lišena je  bombastičnih fraza; to je prilično sumorna, realistična procjena svoje zemlje i njene prošlosti i izjava iskrene, neupadljive ljubavi prema njoj.

,,Počeo je onako kako, manje-više, svi počinju, to jest pjesmama. Njegovi rodoljubivi stihovi, objavljeni još prije prvog svetskog rata, bili su bojni poklič čitave jedne generacije, a i danas zvuče sveže i moćno. U njima ima mladalačke nezadrživosti, ima snage koja klade valja, ali i carske pameti, ukusa. On je jedan od onih pesnika koji na samom početku književnog rada pokažu nedvosmislenu legitimaciju iz koje se vidi da to jesu, da su zbilja pesnici, a onda se okanu stihova, prihvate se nečeg drugog, a zauvek, i svuda, ostanu poete“, napisao je Milovan Danojlić o književnom radu Veljka Petrovića.

U rodoljubivoj poeziji se izražava ljutnja što je kod ljudi oslabilo realno interesovanje za sudbinu neoslobođenih krajeva, sto su u savremenom životu pojedinci bili podredili opšte interese svome ličnom zadovoljstvu.

U svojim brojnim pričama opisuje uglavnom život Srba u Vojvodini, najprije pod Austro-Ugarskom vlašću, a kasnije, dio Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je promijenila naziv u Kraljevinu Jugoslaviju, a nakon Drugog svjetskog rata postala komunistička zemlja.

Petrovićev šarolik opis seljaka iz Vojvodine i običnih gradskih ljudi nudi bogatu tematsku sintezu živopisnog života, prepuna nacionalnih, društvenih i moralnih problema. Također je napisao ljubavne priče i mnoge priče za djecu.

Bio je autor mnogih članaka i studija iz oblasti književnosti i likovne umjetnosti, naročito vojvođanskog slikarstva 18. i 19. vijeka.

Prema kritičaru Jovanu Skerliću, smatra se jednim od vodećih pjesnika postmodernizma u srpskoj književnosti ( nakon što je bio pod utjecajem modernizma u mladosti). Veljko je uglavnom pisao o Vojvodini, ambijentu i ljudima.

Rođen u Vojvodini, školovan u Pešti, živio je i kao novinar nekoliko godina u Zagrebu, Sarajevu i Beogradu, pa stoga je on imao širi vidik nego ostali pjesnici. U jednom pogledu on je reprezentativna ličnost djela tadašnjeg naraštaja koji je imao zapadnjački duh i nacionalnu dušu.

U cjeloj poeziji Veljka Petrovića ogleda se dualizam između moderne jedinke i vjernog člana nacionalne zajednice. Njegova poezija je poezija nervoze modernog čoveka i nacionalne energije tradicionalnoga Srbina.

Njegove zbirke pripovijetki su : ,,Varljivo proljeće“ (1921. godine); ,,Bunja i drugi u Ravangradu“ (1921 godine); ,,Pomjerena savjest“ (1922. godine); ,,Iskušenja“ (1924. godine); ,,Izdanci iz opojnog grma“ ( 1932. godine); i Prepelica u ruci (1950. godine)

Sve zbirke pripovijetki mogu se grupisati u nekoliko tematskih ciklusa i to: pripovijetke o Vojvodini, pripovijetke o drugim sredinama, ratne pripovijetke i pripovijetke o djeci i životinjama.

Najznačajnije pjesničke zbirke su: ,,Rodoljubive pjesme“ (1912. godine), ,,Na Pragu“ (1913. godine), ,,Stihovi“ (1951. godine), ,,Nevidljivi izvor“ (1956. godine), ,,Krilata grudva zemlje“ (1956. godine), ,,Dah života“ (1964. godine).

Bibliografija

• ,,Rodoljubive pjesme“ (1902. godine)
• ,, Bunja“ (1909. godine)
• ,, Na pragu“ (1912. godine)
• ,,Bunja i drugi iz Ravangrada“ (1921. godine)
• ,,Varljivo proljeće“ (1921. godine)
• ,,Pomjerena savjest“ (1922. godine)
• ,,Tri pripovijetke“ (1922. godine)
• ,,Iskušenja“ (1924. godine)
• ,,Pripovijetke“ (1925. godine)
• ,,Izdanci iz opaljena grma“ (1932. godine)
• ,,Prepelica u ruci i druge slične priče“ (1948. godine)
• ,,Stihovi“ (1951. godine)
• ,,Nevidljivi izvor“ (1956. godine)
• ,,Krilata grudva zemlje“ (1956. godine)
• ,,Dah života“ (1964. godine)