Stevan Sremac

Biografija

Stevan Sremac je bio srpski pisac. Rođen je 11. novemba 1855. godine u Senti – u Bačkoj, a umro je 12. avgusta 1906. godine u Sokobanji.

Biografija

Stevan Sremac je jedan od najpoznatijih proznih pisaca, bio je akademik, tradicionalista i idealista. Rođen je u Senti u Bačkoj u zanatskoj porodici, gdje je proveo svoje djetinjstvo. Tamo je san o velikoj Srbiji bilo osnovno duhovno obilježje. Živio je sa roditeljima i dva mlađa brata.

Roditelje je izgubio rano, majku Katicu u sedmoj, a oca Avrama u sedamnaestoj godini. Nakon smrti roditelja 1868. godine preselio se u Beograd zbog daljeg školovanja.

Godine 1874. završava Prvu beogradsku gimnaziju. Za vrijeme školovanja živio je kod ujaka Jovana Đorđevića-književnika, profesora istorije na Velikoj skoli u Beogradu, ministra prosvjete, osnivača Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i jednog od osnivača Narodnog pozorišta u Beogradu.

Jovan Đorđević po struci je bio istoričar, po političkom uvjerenju liberal, samim tim kroz starateljsvo, ostavio je velike tragove na stavove i pogled na svijet svog štićenika. To je jedan od razloga zbog koga je Stevan Sremac odlučio da studira istoriju i što se priključio Liberalnoj stranci.

Pripadnost takvoj stranci formiraće ga kao ličnost okorjelog konzervativca privrženoj nacionalnoj prošlosti i dinastiji. Postaće protivnik svega što je inovativno u politici i društvenom životu.

Sremac je na strani vlasti i birokratije, a protiv sirotinje. Seljaci bi, po njemu, trebalo da se slažu sa svime što vlast donosi i što ona je.

U njegovim djelima vidno dolazi do sukoba između njega kao pisca i njega kao političara. Do kraja života ostao je vjeran svemu što je staro i patrijarhalno. Tome u prilog ide i činjenica da je pred kraj života odabrao Sokobanju kao lječilište, zato što je zadržala staru arhitekturu i duh prijašnjih vremena.

Kao student, pridružio se Vojsci Srbije i sudjelovao u ratovima 1876. godine i od 1877. godine do 1878. kao volonter. Odlazi u rat za oslobođenje Jugoistočne Srbije i Niša od Turaka.

Kada se vratio iz rata, godine 1878. diplomirao je na Beogradskoj Velikoj školi filozofiju i istoriju.

Spremajući se za rad kao profesor gimnazije, bio je praktikant u Ministarstvu finansija.

Postao je profesor u gimnazijama. Radio je u ovoj profesiji do kraja svog života – u gradovima Pirot, Niš i Beograd u južnoj Srbiji. Predavao je krasopis, crtanje, njemački, moral, srpsku gramatiku, srpsku istoriju, geografiju i opštu istoriju. Imao je blizak odnos sa učenicima. Bio je nježan i susretljiv prema njima. Njegov šarm, smisao za šalu, dobrota i još bezbroj pozitivnih osobina stvorili su mu velik broj prijatelja.

Bio je poznat po mnogim anegdotama. Bilo da su nastale u učionici, zbornici, kafani ili na ulici jednako su isticale vedar duh jednog čovjeka. Tako jedna od mnogih anegdota nastaje u školi, na času kada drži predavanje o istoriji evropskih naroda. Govorio je o izgradnji velikog nasipa na obali u Holandiji koji bi spriječio poplave. U tom času, pala mu je na pamet internost srpskog naroda, pa je izjavio: „Da su to bili Srbi, čekali bi da im izrastu škrge pa plivali!“.

U Nišu je sa ostalim profesorima gimnazije radio na osnivanju pozorišne družine „Sinđelić“.

U Beograd se vratio 1892. godine i tada je započeo svoj književni put.

Književni ugled stekao je relativno kasno, 1890. godine. Kao pisac ima izvanrednu moć zapažanja stvarnosti koja ga okružuje. Ne iskrivljuje stvarnost ni kada se ona sukobljava sa njegovim ideološkim pogledima. Tako su nastali brojni romani i pripovijetke bezvremenske umjetničke vrijednosti.

Sremac je bio poznat kao „pisac sa bilježnicom“ – sva njegova djela nastala su na osnovu priča koje je čuo i zapažanja koje je sam zabilježio putujući kroz Srbiju.

U političkom smislu bio je aktivist Liberalne stranke (Srbija). Bio je prilično konzervativan i veliki nacionalista. Podupirao je vladavinu dinastije Obrenovića.

Spada u najobrazovanije srpske pisce druge polovine 19. vijeka.

Sremac je slučajno umro od trovanja krvi u Sokobanji, poslije kratke i iznenadne bolesti, u avgustu 1906. godine.

Preko dvadeset hiljada ljudi ispratilo je Sremca i ukazalo mu posljednju počast.

U Nišu njegovo ime nose Prva niška gimnazija i Narodna biblioteka, a svake godine, u njegovu čast, krajem novembra održava se gradska manifestacija „Dani Stevana Sremca” kada se proglašava dobitnik književne nagrade. U Nišu postoji i spomenik Stevanu Sremcu.

Književni rad

Smatra se najizrazitijim predstavnikom srpske humorističke proze. Književni pravac mu je realizam.

Može se reći da je počeo da piše relativno kasno, u 33. godini života. Godine 1903. objavio je knjigu pod naslovom „Iz knjiga starostavnih“. Knjiga sadrži prozne hronike o događajima i ličnostima iz srpske prošlosti, a predstavljaju početak njegovog književnog stvaralaštva.

Objedinio ih je u knjigu koju je napisao iz ljubavi prema srpskoj prošlosti. Ovaj dio njegovog stvaralaštva skoro da je zaboravljen („Veliki župan Časlav“, „Vladimir Dukljanin“, „Vojislav Travunjanin“, „Veliki župan Vlastimir“, „Veliki župan Mutimir“, „Rastko“, „Kralj Dragutin“, „Smrt cara Lazara“, „Zaboravljeni Obilići“…)

Hronike je prikazivao kao besjede u vidu dijaloga u kojima se suprostavlja prošlost i sve ono dobro, sa sadašnjosti koja donosi loše, po njegovom mišljenju. Prva takva hronika koju je objavio zvala se „Vladimir Dukljanin“.

Period koji je proveo u Nišu za Sremčev književni rad bio je najplodniji. Tada je objavio djela realističkih pripovijedaka „Božićna pečenica“ (1893. godine), „Ivkova slava“-djelo koje je Sremcu donijelo književnu slavu (1895. godine), „Vukadin“ (1903. godine), „Limuncija na selu“ (1896. godine), „Pop Ćira i pop Spira“-spada u najbolje humoristične romane u srpskoj književnosti (1898. godine), „Čiča Jordan“ (1903. godine) i „Zona Zamfirova“- djelo sa najboljom kompozicijom (1903 godine) .

Sva ova djela sadrže lokalizme, realizam, humor i satiru. Zbog njihove visoke dramske kvalitete, mnoga od njih kasnije će postati filmovi. „Ivkova slava“ najuspješniji je film snimljen po djelu Sevana Sremca.

Sremčevi likovi obično su mali trgovci, službenici, sveštenici, umjetnici. Ljudi u malim srpskim gradovima, odnosno stvarne ličnosti. Načešće je slikao komičnu svakodnevicu bezazlenih ljudi.

Takođe je jednako uspješno pisao o vojskovođama beogradske i niške sredine stvorivši tako djela neprolazne vrijednosti.

U velikoj mjeri kao pripovjedač oslanjao se na djela Jakova Ignjatovića. Poveznica im je ljubav prema tradicionalnom, idealizacija prošlosti, ljubav prema običnom svijetu i neizostavni humor.

Servantes i Gogolj prednjače kao strani pisci koje je Sremac volio da čita. Na njegov stil i književni pristup su uveliko uticala ova dva pisca. Volio je i cijenio engleske realističke romane 18. i 19. vijeka.

Realističan i oštar posmatrač, isticao je promjene kroz koje prolazi srpsko društvo. Neke od njegovih priča koje se bave nekadašnjim načinom života odišu izraženom nostalgijom.

Njegovo prikazivanje patrijarhalnog sistema Srbije svoga vremena prikazuje humorom, ali nikad ismijavanjem, osim kada ismijava svoje političke protivnike. Sremčeve kratke priče otkrivaju njegovu ljubav prema polako nestajućem starom načinu života.

Postoji tvrdnja da je Stevan Sremac jedini opisao tri regionalna tipa srpskoga društva: beogradsko-varoški, vojvođansko-banatski i južnosrbijansko-niški.

Godine 1904. u „Brankovom kolu“ objavljuje četiri pripovijetke: „Ideal“, „Dim i dim“, „Mica i Mikica“ i „Junak dana“.

Godine 1905. u „Brankovom kolu“ objavljuje još dvije pripovijetke: „Nova godina“ i „Aca Groznica“.

Godine 1906. takođe u „Brankovom kolu“ objavljuje dvije posljednje pripovijetke za života: „Nackova ženidba“ i „Poštarev ispit“.

Mnoga su njegova djela pretvorena u filmove; njegov najpopularniji roman „Pop Ćira i pop Spira“ napravljen je u televizijskoj seriji osamdesetih godina, dok su igrani filmovi „Zona Zamfirova“ (2002. godine) i „Ivkova slava“ (2005. godine), režisera Zdravka Šotra doživjeli ogroman uspjeh u Srbiji i Crnoj Gori.

Uvršten je u 100 najistaknutijih Srba. Primljen je u Srpsku akademiju nauka i umjetnosti kao njen stalni član 1906. godine.

Neuzvraćena ljubav

Stevan Sremac bio je lijep, školovan čovjek, sa izgrađenom karijerom. San svake djevojke. O njegovoj ljepoti pisao je i kritičar Pavle Popović: „Čelo široko, velike oči, brkovi deblji, srpski, crni; lice vazda izbrijano. Kosa brižljivo i originalno očešljana na razdjeljak i na „larmu“. Stas srednji, hod gospodski, bez žurbe; vitak, elastičan i prav. Glas malo mutan, smijeh sitan, pri čemu su se vidjeli bijeli očuvani zubi…“

Ipak, Sremac je ostao neženja. Tokom dvije godine rada u Pirotu kao profesor u gimnaziji od avgusta 1881. do septembra 1883. godine, vezana je priča koja je ostavila trag na njegov život. Tada se zaljubio u lijepu Jelenu, kćer pirotskog sveštenika Pantelije Pančića.

Jedne prilike je u časopisu objavio članak kojim je napao Panteliju, inače moćnog čovjeka, kako „žari i pali Pirotom“. Zbog tok članka sveštenik Pantelija nije više htio da čuje za njega, a kamoli da mu da svoju kćer.

Svjedočanstva o njegovoj ljubavi prema šesnaetogodišnjoj Jeleni Pančić zasnovana su na njenim iskazima koje je dala u svojoj sedamdesetoj godini života učitelju Ćiri Rančiću.

Sremac nikada nije pričao o svojoj nesrećnoj ljubavi, ali se zna da je Jelena bila nesrećna u braku. Udala se za Josifa Končića, ekonoma bolnice. Djeca su im rano pomrla, a Josif se propio i raskućio sve što su stekli, tako da su živjeli bijedno od njene plate koju je zarađivala radeći kao babica.

Bibliografija

• Božićna pečenica (1893. godine)
• Ivkova slava (1895. godine)
• Limunacija na selu (1896. godine)
• Pop Ćira i pop Spira (1898. godine)
• Iz knjiga starostavnih (od 1903. do 1909. godine).
• Vukadin (1903. godine)
• Čiča Jordan (1903. godine)
• Kir Geras (1903. godine)
• Zona Zamfirova (1906. godine)