Stanislav Vinaver

Biografija

Stanislav Vinaver je bio srpski pisac, prevodilac, diplomata i novinar jevrejskog porijekla. Rođen je u 01. marta 1891. godine u Šapcu, a umro je 01. avgusta 1955. godine u Niškoj Banji.

Učestvovao je u balkanskim i Prvom svjetskom ratu kao dobrovoljac. Sa vojskom je preko Albanije stigao na ostrvo Krf, gdje je radio kao službenik Državnog presbiroa. Informativno-diplomatske poslove obavljao je u Francuskoj, Velikoj Britaniji i Petrogradu. Nakon rata, najprije je bio zaposlen je u Ministarstvu prosvjete, a potom se posvetio novinarskoj karijeri.

Zajedno sa Rastkom Petrovićem, Milošem Crnjanskim, Markom Ristićem i mnogim drugim, pripadao je talasu modernističkih srpskih pisaca. Vinaver je bio utemeljivač ekspresionističkog pokreta. Napisao je „Manifest ekspresionističke škole“ kojim se zalagao za odstupanje od tradicionalnih umjetničkih izraza.

Skoro čitav Drugi svjetski rat proveo je u koncentracionom logoru u Njemačkoj. Posljednjih deset godina svog života posvetio se profesionalnoj književnoj karijeri. Prevodio je djela sa engleskog, francuskog, poljskog, češkog, ruskog i njemačkog jezika na srpski jezik.

Lični život

Stanislav Vinaver je rođen 1891. godine u uglednoj jevrejskoj porodici. Njegov otac zvao se Josif, po zanimanju je bio ljekar. Otac mu je umro od malarije 1915. godine. Njegova majka zvala se Ruža i bila je pijanistkinja. Priređivala je koncerte, kako javne, tako i u kućnoj atmosferi, često uključujući poznate muzičare. Majka mu je zadavljena u njemačkoj gasnoj komori, 1942. godine.

Kada je završio osnovnu školu u rodnom mjestu, Vinaver je 1901. godine upisao Višu gimnaziju. U školi je postizao izuzetne rezultate, a u pojedinim nastavnim predmetima je iskazivao nadarenost. U gimnaziji je izabran u Odbor za podizanje spomenika Knez Ivi od Semberije.

Gimnaziju je od 1908. godine pohađao u Beogradu. Studirao je matematiku i fiziku u Parizu, na Sorbonu. Slušao je predavanje tadašnjih istaknutih profesora: Žan-Anri Poenkare (profesor matematike), Vanda Landovska (profesorica muzike) i Anri Bergson (profesor filozofije).

Vinaver je bio čest gost u kući svog profesora matematike, a tu je upoznao Rejmona, profesorovog mlađeg brata i tadašnjeg predsjednika francuske vlade i ministra inostranih poslova. Vinaver je koristio svaku priliku da uticajne Francuze upozna sa tadašnjim srpskim prilikama.

U Parizu je upoznao i cijenjenog filozofa koji je na njega izvršio cjeloživotni uticaj. Bio je to filozof Anri Bergson. Vinaver je toliko bio zadivljen njegovim učenjem da je sebe nazivao Bergsonovim šegrtom. U znak velikog poštovanja i zahvalnosti prema ovom velikom filozofu, posvetio mu je cijeli jedan rad „Problemi nove estetike, Bergsonovo učenje o ritmu“, 1924. godine.

Vinaver je kao dobrovoljac učestvovao u Prvom svjetskom ratu. Bio je ratni potporučnik u Đačkom bataljonu. Sa vojskom je prešao Albaniju i dospio na grčko ostrvo Krf. Na Krfu je imenovan za ađutanta Pristaništa na Krfu, ađutanta u Srpskom ratnom presbirou, a radio je i kao urednik za „Srpske novine“.

Bio je energičan i neumoran čovjek koji je sposobno obavljao više poslova u isto vrijeme. Obilazio je bolnice, pratio ustanove za snabdijevanje, pratio lađe na pristaništu, obilazio logore, pomagao je svakom vojniku kojem je pomoć trebala, stizao je da pribavi propusnice za ostrvo Vido za one koji su htjeli da posjete nekog od bližnjih. Kada je to bilo potrebno, Vinaver je išao francuskom komandantu baze, kako bi riješio brojne nastale probleme.

Ostvarivao je brojne veze sa oficirima, podoficirima, komandantima, magacionerima, lađarima i slično. Koristio je svoja brojna poznanstva kako bi pomagao ljudima. Tada je upoznao i profesora Slobodana Jovanovića, koji je bio čelni čovjek Srpskog ratnog presbiroa, kojem je jedan od zadataka bio izrada spiskova poginulih i pomrlih srpskih vojnika.

Slobodan Jovanović je poslao Vinavera u Englesku, zajedno sa filozofom Branislavom Petronijevićem i vladikom dr Nikolajem Velimirovićem, koji su dobili zadatak da upoznaju svijet o patnjama i stradanjima srpskih vojnika. U Engleskoj su zajedno držali predavanja o srpskim stradanjima. Tokom ovih predavanja vladici je od prejakog uzbuđenja ponekad tekla krv iz ušiju ili nosa.

Vinaver je jedno vrijeme boravio u Parizu, a onda je po nalogu Nikole Pašića premješten u Petrograd. U Petrogradu je od 1917. godine radio kao prevodilac srpske diplomatske misije. U Rusiji je bio svjedok Oktobarske revolucije. Još jedan od zadataka u Petrogradu bio je prikupljanje dobrovoljaca za slanje na Solunski front. Kako je jako uspješno radio na ovom zadatku, mnoge su dobrovoljačke jedinice nosile njegovo ime.

Kada se 1919. godine vraćao kući, sa sobom je poveo još jednu dobrovoljačku četu. Putovali su vozom kroz Bugarsku, a po nalogu niko od njih nije smio da napusti vagon u stanicama. U Sofiji su iskoristili trenutak nepažnje nadređenih i čitava četa je za Vinaverom krenula u grad, jer su znali da će se voz na stanici zadržati dva sata. U strojevom koraku su došli do crkve Svete Nedjelje, gdje su uz vojne počasti odali poštu moštima Svetog velikog kralja Stefana Uroša II Milutina. Kada su Bugari shvatili o čemu je riječ, Vinaver je sa četom nastavio putovanje vozom.

Bugari nisu dobro prihvatili ovaj čin shvativši ga kao jedan vid arogancije i nepoštovanja odredaba o miru. Tražena je kazna za sve sudionike, međutim zahvaljujući dugim diplomatskim pregovorima sve je riješeno zataškavanjem.

Kasnije, 1925. godine Vinaveru je u Bugarskoj oduzet pasoš. Naime, u Bugarsku je te godine krenuo kako bi izvještavao o pokušaju atentata na diktatora Aleksandra Cankova od strane majora Jankova. Pasoš mu je ponovo uručen kada su se oko ovog slučaja angažovali diplomatski organi.

Kada je okončan Prvi svjetski rat dobio je posao u Umjetničkom odjeljenju Ministarstva prosvjete. Isto tako, povremeno je radio u Ministarstvu inostranih poslova. Ove poslove je predano radio i nadao se svojoj uspješnoj diplomatskoj karijeri.

Godine 1920. Vinaver je sačinio bilješku o knjizi „Pobjeda i mir“ autora Rejmona Poenkare, koji je tada bio francuski predsjednik. Rejmon i Vinaver su bili poznanici još iz studentskih dana. Najprije je knjigu pročitao u originalnom izdanju na francuskom jeziku, a onda temeljno uradio bilješku. U bilješci je istakao pozitivne ocjene vezano za Srbe u ratu. Lično je bilješku dostavio dr Anti Trumbiću, tadašnjem ministru inostranih poslova.

Ubrzo nakon toga, dr Ante Trumbić je pozvao Vinavera da mu objasni zbog čega Poenkare u svojoj knjizi nije ostavio nimalo krivice Srbima za početak Prvog svjetskog rata. Vinaver je ministru objasnio da je to autorovo viđenje Prvog svijetskog rata. Vinaver je tokom ove prilike reagovao dosta žestoko, te tako prepriječio put svoje diplomatske karijere.

Za kratko vrijeme je ministru prosvjete Pavlu Marinkoviću upućen nalog od strane Ante Trumbića da se Vinaver otpusti iz Umjetničkog odjeljenja. Zahvaljujući velikom zalaganju Bore Stankovića, Vinaver nije otpušten. Kada je uspostavljena nova Vlada Stojana Protića, ukinuto je Umjetničko odjeljenje u kome je Vinaver bio zaposlen.

Nakon toga je radio kao stalni saradnik „Vremena“. Kao novinar pisao je kratko i jasno. Dolazio je do informacija prije svih, čak je dolazio do vijesti onda kada drugi nisu do njih mogli doći. Iskoristio je poznavanje stranih jezika, dosta je čitao stranu štampu, što je doprinosilo uspjehu u novinarskoj karijeri. List „Vrijeme“ je zahvaljujući Vinaveru pratio svjetske trendove.

U redakciju je dolazio samo po potrebi. Iskoristio je svoja brojna poznanstva sa uticajnim ljudima za prikupljanje potrebnih informacija, vrijeme najviše provodeći u gradu. Svraćao je u redakciju da završi posao. Važio je za novinara izgrađenog stila, bio je jasan i interesantan. Radio je kao novinar i u Centralnom presbirou, kao i u Radio Beogradu.

Isto tako, do početka Drugog svjetskog rata bio je saradnik u raznim časopisima i listovima, između ostalih u: „Zvonu“, „Bosanskoj vili“, „Srpskom književnom glasniku“, „Brankovom kolu“, „Novoj iskri“, „Narodnom jedinstvu“, „Zvezdi“, „Srpskim novinama“, „Zabavniku“, „Slobodi“, „Književnom jugu“, „Kritici“, „Republici“, „Hipnosu“, „Novom listu“, „Veselim novinama“, „Pravdi“, „Književnom poletu“, „Glasniku rezervnih oficira i ratnika“ i drugim.

U ratu 1941. godine Vinaver je kao oficir nekadašnje jugoslovenske vojske prevezen vozom u zarobljeništvo u Njemačku. Drugi svjetski rat proveo je u logoru Osnabrik. Nakon oslobođenja je u Beogradu 1945. godine opisao svoje logorske dane u knjizi koju je objavio.

Posljednje godine života proveo je u Beogradu, kada se posvetio književnoj karijeri i prevođenju. Umro je u Niškoj Banji u 65. godini života. Sahranjen je na beogradskom Novom groblju.

Književna karijera

Stanislav Vinaver je uz Miloša Crnjanskog i Rastka Petrovića jedan od najznačajnijih pisaca srpske moderne. Najpoznatija njegova djela su: „Priče koje su izgubile ravnotežu“, „Misli“, „Gromobran svemira“, „Varoš zlih volšebnika“, „Čuvari svijeta“, „Ikarov let“, „Evropska noć“, „Ratni drugovi“, „Jezik naš nasušni“ i „Zanosi i prkosi Laze Kostića“.

Kao satiričar pisao je duhovitim, snažnim izrazima, gdje u prvi plan dolazi njegov smisao za grotesku. U satiričnom tonu napisao je djelo „Pantologije novije srpske pelengirike“.

Njegovo početno pjesničko izražavanje bilo je u znaku simbolizma. Takva je njegova knjiga stihova „Mjeća“, kao i kasnije objavljene zbirke, kao što su: „Čuvari svijeta“, „Ratni drugovi“i „Evropska noć“. Tokom stvaranja pjesme težio je oslobađanju od bilo kakvog konkretnog značaja. Njegova poezija je muzikalna. Bitno obilježje njegove poezije je i humor.

Eseji su najznačajnije područje Vinaverovog rada. Napisao je veliki broj eseja, feljtona, kritika, novinskih članaka, a mali dio toga sabrao se u knjige. Pisao je oglede o raznim književnim pitanjima, o piscima, o književnim tokovima. Iako su u njegovom esejističkom opusu najviše zastupljene književne teme, povremeno je obuhvatao i one neknjiževne, kao što su na primjer narodni vezovi.

U svom djelu „Zanosi i prkosi“ predstavio je srpsku književnost, mitologiju, kulturu, kao i monografiju Laze Kostića. Takođe je pisao o melodiji jezika, problemima stiha, kao i o modernoj poeziji.

U periodu od 1945. do 1955. posvetio se karijeri profesionalnog književnika i satiričara. Poznavanje stranih jezika iskoristio je u prevođenju djela sa njemačkog, francuskog, engleskog, češkog, ruskog, poljskog jezika na srpski jezik. U prevođenju je najčešće vidno odstupao od originala, kada je prenosio najdublji smisao teksta. Ponekad je ovako njegovo prevođenje dovodilo do odbijanja izdavača, a danas je ono jako cijenjeno. Vinaverovi prevodi sagledavaju se kao jedinstvena književna djela od velike važnosti.

Bibliografija

• „Mjeća“ (Beograd, 1911. godine)
• „Priče koje su izgubile ravnotežu“ (Beograd, 1913. godine)
• „Misli“ (Beograd, 1913. godine)
• „Varoš zlih volšebnika“ (Beograd, 1920. godine)
• „Pantologija novije srpske pelengirike“ (Beograd, 1920. godine)
• „Gromobran svemira“ (Beograd, 1921. godine)
• „Nova pantologija pelengirike“ (Beograd, 1922. godine)
• „Čuvari svijeta“ (Beograd, 1926. godine)
• „Goč gori, jedna jugoslovenska simfonija“ (Beograd, 1927. godine)
• „Šabac i njegove tradicije“ (Beograd, 1935. godine)
• „Ikarov let“ (Beograd, 1937. godine)
• „Čardak ni na nebu ni na zemlji“ (Beograd, 1938. godine)
• „Momčilo Nastasijević“ (Beograd, 1938. godine)
• „Najnovija pantologija srpske i jugoslovenske pelengirike“ (Beograd, 1938. godine)
• „Živi okviri“ (Beograd, 1938. godine)
• „Ratni drugovi“ (Beograd, 1939. godine)
• „Godine poniženja i borbe, život u nemačkim oflazima“ (Beograd, 1945. godine)
• „Evropska noć“ (Beograd, 1952. godine)
• „Jezik naš nasušni“ (Novi Sad, 1952. godine)
• „Nadgramatika“ (Beograd, 1963. godine)
• „Zanosi i prkosi Laze Kostića“ (Novi Sad, 1963. godine)