Milovan Vitezović

Biografija

Milovan Vitezović je srpski i jugoslovenski književnik, scenarista i dramaturg. Rođen je 11. septembra 1944. godine u mestu Vitezovići kod Kosjerića. Živi i radi u Beogradu. Autor je brojnih romana, pesama, eseja, drama, filmskih i televizijskih scenarija, kritika i aforizama, te se s punim pravom ubraja među najplodnije srpske pisce.

Napisao je više od 60 knjiga koje su objavljene u oko 250 izdanja. Njegovi romani „Lajanje na zvezde“, „Šešir profesora Koste Vujića“ i mnogi drugi doživeli su desetine izdanja, a njihove filmske i televizijske verzije višestruko su nagrađivane širom sveta. Za svoj rad osvojio je brojne prestižne nagrade u Srbiji i regionu.

Član je Udruženja književnika Srbije i srpskog PEN centra. Upravo ga je Upravni odbor Udruženja književnika Srbije 30. marta 2012. godine predložio za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU), ali nije izabran. Na pitanje novinara da prokomentariše to što nije izabran za akademika jednom prilikom je izjavio: „Veoma je časno biti član Srpske akademije nauka i umetnosti, ali nije nečasno ni ostati u društvu sa Milošem Crnjanskim i Milanom Kašaninom“.

Detinjstvo i obrazovanje

Milovan Vitezović je rođen 1944. godine u selu Vitezovići kod Kosjerića. Kako sam pisac kaže prohodao je uz oborene engleske pilote koji su se krili u porodičnoj kući Vitezovića tokom Drugog svetskog rata. Iako nije mnogo mario za školu cela porodica je insistirala da nauči da čita i piše, pa je u dvorištu imanja bila postavljena tabla na kojoj je pisao. Premda je po rođenju bio levoruk, insistirali su da piše desnom rukom. Tek kasnije je saznao da su mnogi veliki ljudi na svetu bili levoruki.

Iako ga je književnost proslavila, njegova prva ljubav bio je fudbal. Sa drugarima je lopte pravio od konjske dlake, a prva krpena lopta koju su mu roditelji kupili u Užicu donela je veliku radost deci u celom kraju.

Školovao se u obližnjim mestima – Tubiću i Kosjeriću. Gimnaziju je završio u Užicu, a nakon toga upisao fakultet u Beogradu. Diplomirao je opštu književnost na Filološkom fakultetu, a zatim i dramaturgiju na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu.

Štampa, televizija, akademija

Vitezović je bio operativni urednik u „Književnim novinama“, a nakon toga radio je kao urednik za književnost u omladinskoj reviji „Susret omladine“. Od 1969. godine radio je kao urednik u glasilu „Čivija“. Od 1977. do 1991. godine obavljao je funkciju urednika igranih serija na Radio- televiziji Srbije (RTS), a nakon toga postao je glavni urednik Umetničko-zabavnog programa RTS-a. Tokom bombardovanja Beograda dobio je naređenje da sastavi spisak ljudi Umetničkog programa koji će zbog teške situacije u kojoj se javni servis našao morati da budu otpušteni ili poslati na prinudne godišnje odmore. Tadašnjem rukovodstvu RTS-a stigao je spisak sa samo jednim imenom – Milovan Vitezović. Zbog toga ga je uprava suspendovala, smenila i poslala na prinudni odmor.

Godine 2001. pozvan je na Akademiju umetnosti da u zvanju docenta predaje Filmski i TV scenario. Nakon toga dobio je zvanje redovnog profesora na Katedri za dramaturgiju. Glišić je i spoljni urednik za kapitalna dela Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva, a učestovao je u priređivanju brojnih dela Bogdana Popovića, Pavla Popovića, Jovana Skerlića, Milana Kašanina, te devet tomova Stojana Novakovića. Osim toga, bio je jedan od priređivača Sabranih dela Sime Milutinovića Sarajlije.

Književni rad

Vitezović je počeo da piše još dok je bio gimnazijalac. Prve pesme objavili su mu listovi „NIN“, „Vesti“, „Mladost“, „Susret“, „Student“ i drugi, a mogle su se čuti i sa talasa Radio Beograda. Radio je maturski rad na temu „Lirski momenti u romanima Dobrice Ćosića“ koje je njegov profesor Raško Dimitrijević odneo u Beograd i koji je objavljen u „Pedagoškom pregledu“. Tako je sa nepunih 18 godina ušao u svet književosti i izdavaštva. U Beogradu je upoznao književnike Dobricu Ćosića, Milovana Danojlića, Zorana Gluščevića, Matiju Bećkovića i druge.

Prvu zbirku pesama pod naslovom „Slobodnije od slobode“ objavio je 1968. godine. U njoj su se našle pesme „Studentska jesen“, „Studentska soba 554“, „Kako su nas vaspitavali“ i mnoge druge. Zbirka je doživela, u to vreme ogroman uspeh i već za nedelju dana postala bestseler. Tiraž je rasprodat za sedam dana, pre nego što je tužilaštvo stiglo da reaguje i da je zabrani. Novo izdanje štampano je skoro dvadeset godina kasnije.

Sledeće godine objavio je knjigu aforizama „Srce me je otkucalo“. Predgovor za ovu knjigu napisao je Branko Ćopić, a jedna od rečenica koja ju je obeležila bila je „Živeo kongres mercedesa na Trgu Marksa i Engelsa“. Zbog ovih, ali i mnogih drugih reči došao je u sukob s jednim od najvećih jugoslovenskih pesnika Oskarom Davičom koji je bio veliki komunista i poštovalac lika i dela Josipa Broza Tita. S obzirom da na to da su Vitezovićeve reči, iako u šaljivom tonu napisane, ipak bile kritika jugoslovenskog društva i sistema, knjiga je zabranjena, a nedugo nakon toga i spaljena. Nekoliko decenija kasnije priznao je da mu je spaljivanje njegove knjige donelo još veću popularnost među čitaocima, jer ljudi, po pravilu, vole ono što je zabranjeno.

Šešir profesora Koste Vujića

Humoristički roman „Šešir profesora Koste Vujić“ se prvi put pojavio 24. februara 1972. godine u vidu televizijske drame, da bi 1983. godine Izdavačka kuća „Vuk Karadžić“ štampala prvo izdanje ovog Vitezovićevog dela. Drugo izdanje štampano je u sklopu edicije „Prosvetne džepne knjige“ 1983. godine, a treće u izdanju kuće „Jugoslavijepublika“ 1989. godine. Roman je osvojio nagradu Politikinog zabavnika 1984. godine.

Drama, baš kao i roman doživela je brojne reprize, a bila je jedna od najgledanijih na Televiziji Beograd, te je uvrštena u Antologiju televizijske drame koja je izašla 1975. godine.

Glavni lik je ekscentrični profesor nemačkog jezika Kosta Vujić. On je razredni starešina učenika koji će kasnije postati srpski velikani u raznim oblastima – Mihajla Petrovića Alasa, Milorada Mitrovića, Jovana Cvijića, Jakova Prodanovića, Pavla Popovića i drugih. Kostu Vujića tumačio je glumac Pavle Vujisić.

O samoj kvaliteti romana i drame govori i činjenica da je 40 godina kasnije režiser Zdravko Šotra odlučio da snimi rimejk istoimene TV drame. Film je premijerno prikazan 1. februara 2012. godine u Beogradu, a Kostu Vujića igrao je Aleksandar Berček. Ostale uloge dodeljene su mladim glumcima Milošu Bikoviću, Ljubomiru Bulajiću, Andriji Daničiću, te doajenima srpskog glumišta Predragu Ejdusu, Branimiru Brstini, Zoranu Cvijanoviću i mnogim drugima.

Lajanje na zvezde

Godine 1978. objavio je svoj drugi roman pod naslovom „Lajanje na zvezde“. Kako sam kaže, upravo ga je on učinio romanopiscem. Objavljivao ga je u nastavcima u listu „Mladost“ i to na nagovor tadašnjeg urednika „Mladosti“ Mila Gligorijevića. U fokusu ove knjige su mladi ljudi i njihovi životi. Radnja se odvija u jednom malom gradu 1963. godine, a prati zgode i nezgode maturanata u gimnaziji. Mihajlo Knežević, Danica Janković, Tupa, Servuz i drugi u svet odraslih ulaze koristeći „dečje metode“. Pod budnim okom direktora škole i živopisnih profesora opraštaju se od bezbrižnih đačkih dana upadajući u razne mladenačke probleme.

Roman je doživeo preko 30 izdanja, a dogodovštine IV-2 i dalje su omiljeno štivo kako dece, tako i odraslih.

1.januara 1998. godine Izdavačka kuća „Komuna“ i Radio-televizija Srbije objavili su film „Lajanje na zvezde“ po istoimenom romanu Milovana Vitezovića. Režiju potpisuje Zdravko Šotra, a uloge su dodeljene Draganu Mićanoviću, Nataši Šolak, Nikoli Simiću, Bati Živojinoviću, Aleksandru Berčeku, Bogdanu Dikliću i drugima.

TV serija „Vuk Karadžić“

Povodom 200. godišnjice rođenja filologa i reformatora srpskog jezika Vuka Stefanovića Karadžića Televizija Beograd je 1987. godine premijerno prikazala TV seriju „Vuk Karadžić“. Scenario je napisao Milovan Vitezović, a režiju potpisuje Đorđe Kadijević. Vuka Karadžića je tumačio Predrag Miki Manojlović, a značajne role dodeljene su Aleksandru Berčeku, Marku Nikoliću, Bati Živojinoviću, Predragu Brstini i drugima. Osim života srpskog prosvetitelja, u seriji su slikovito prikazani važni događaji s početka 19. veka, kao i stvaranje srpske nacionalne države.

Vitezović je na scenariju radio više od pet godina, a snimanje je trajalo od 1983. do 1987. godine. Prva epizoda emitovana je 8. novembra 1987. godine, na dan Vukovog rođenja. Imala je 12. epizoda, a smatra se jednom od najboljih TV serija ikad snimljenih na ovim prostorima. Na predlog italijanskog pisca Umberta Eka (Umberto Eco) osvojila je nagradu Grand pri Evrope na festivalu u Rimu.

Značaj

Milovan Vitezović je jedan od najznačajnijih srpskih književnika 20. i 21. veka. Osim brojnih romana, zbirki pesama i aforizama, te scenarija za TV drame, serije i filmove, njegov značaj ogleda se i u činjenici da je jedan od retkih poznavalaca srpske istorije. Napisao je tri istorijska romana, ali je u svako svoje delo integrisao delić istorije, činjenica, događaja, ličnosti. Zato ga mnogi smatraju najznačajnijim istoričarem među književnicima.

Njegova dela prevedena su na brojne evropske jezike te mnogo puta nagrađena u zemlji i inostranstvu. Njegove serije, TV drame i filmovi prikazivani su na nemačkim televizijama, a njegov celokupan rad hvaljen je od brojnih domaćih i stranih pisaca. Dela Milovana Vitezovića danas su deo školskih čitanki i obavezne lektire za osnovce i srednjoškolce.

Bibliografija

Milovan Vitezović objavio je 12 romana: Šešir profesora Koste Vujića, Lajanje na zvezde, Simfonija Vinaver, Čarape kralja Petra, Hajduk Veljko Petrović, Milena iz Knez-Mihailove, Sveta ljubav, Sinđelić se sa suncem smirio, Princ Rastko, Burleska u Parizu, Kad je neven bio sunce i Gospođica Desanka.

Njegove najznačajnije knjige pesama su: Vojnici u voćnjaku, Slobodnije od slobode, Robijaši u srcu, Hamlet studira glumu, Sećanje na nas, Pevanje srpsko, Odbrana duše, Ljubav nad pesmama. Osim toga objavio je knjigu epigrama „Svi moji pisci“, te knjige aforizama: Srce me je otkucalo, Moždane kapi, Maslarica, Ludi dragi kamen, Čoveče, naljuti se i Viteški kodeks. Napisao je i mnoge knjige za decu, među kojima su najznačajnije: Ja i klinci ko pesnici, Naimenovanja, Pesme koje rastu, Izabrano detinjstvo, Dedovina, Probisvet i njegov svet i druge.

Izbori iz njegovih dela su objavljivani nekoliko puta: Izabrane pesme za decu (tri knjige), Izabrana dela (pet knjiga), Izabrana dela (10 knjiga) i Izabrani romani (10 knjiga).

Vitezović je zastupljen u pedesetak antologija pesama, satira, aforizama, te priča i pesama za decu.

Televizijske drame i serije

• Gde cveta limun žut
• Kraljevina Srbija
• Kneževina Srbija
• Dimitrije Tucović
• Vuk Karadžić
• Onda lole izmisli parole
• Đačko doba
• Snohvatice I i II
• Šešir profesora Koste Vujića
• Srećni ljudi

Tekstovi za pozorišna izvođenja

• Disko
• Tesno doba
• Usklađivao lud zbunjenog
• Dobro došli..

Filmski scenariji

• Vanbračna putovanja
• Branislav Nušić
• Snovi, život, smrt Filipa Filipovića
• Lajanje na zvezde
• Šešir profesora Koste Vujića

Nagrade i priznanja

Milovan Vitezović je tokom svoje dugogodišnje uspešne karijere osvojio mnoge nagrade, među kojima se izdvajaju Zmajeve dečje igre, Velike Bazjaške povelje u Bukureštu, Kočićeva nagrada, Zlatno Gašino pero, nagrada Glasa javnosti Meša Selimović. Osim toga, godine 2007. dobio je Zmajev pesnički štap i čast da otvori najveći festival dečjeg stvaralaštva u Evropi „Zmajeve dečje igre“. Iste godine bio je jedan od kandidata za Antologiju najboljih svetskih satiričara koja je objavljena u Sjedinjenim Američkim Državama.

Vitezović je dobitnik ruskog odlikovanja „Zlatni vitez“, te je primljen u ruski red Vitezova slovenske duhovnosti, kulture i umetnosti. Patrijarh Irinej mu je 2012. godine dodelio Orden Svetog despota Stefana, a 2017. godine Orden Svetog Save drugog stepena.

Film „Lajanje na zvezde“ rađen po istoimenoj knjizi osvojio je Zlatnu novosadsku arenu i glavnu nagradu festivala u Herceg Novom.