Milorad Pavić

Biografija

Milorad Pavić  je bio srpski romansijer, pjesnik, pripovjedač, dramski pisac, prevodilac, profesor, dekan i književni istoričar. Rođen je 15. oktobra 1929. godine u Beogradu, gdje je i umro 30. novembra 2009. godine.

Tokom svog života objavio je mnoge pjesme, pripovijetke i romane, od kojih je najpoznatiji roman „Hazarski riječnik“ objavljen 1984. godine. Po objavljivanju, pozdravljen je kao prvi roman 21. vijeka.

Pavićeva djela prevedena su na više od trideset jezika. Bio je izuzetno popularan u Evropi i Južnoj Americi, a smatrao se jednim od najinteligentnijih pisaca s početka 21. vijeka.

Dobitnik je brojnih nagrada u Srbiji i bivšoj Jugoslaviji, a nekoliko je puta spominjan kao potencijalni kandidat za Nobelovu nagradu za književnost. Od 1991. godine, pa do svoje smrti, bio je član Srpske akademije nauka i umjetnosti.

Biografija

Milorad Pavić je rođen u Kraljevini Jugoslaviji u uglednoj porodici intelektualaca i pisaca. Pisci i intelektualci ove porodice zabilježeni su od 18. vijeka, kroz šest generacija.

Diplomirao je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, a kasnije je doktorirao istoriju književnosti na Univerzitetu u Zagrebu.

Pavić je na književnu scenu ušao dvijema zbirkama poezije pod naslovom „Palimpsesti“  i „Mjesečev kamen“ (1969. i 1971. g.). Pavićeve su pjesme ubrzo prevedene na engleski jezik i uključene u antologiju pod nazivom „Savremene jugoslovenske pjesme“. Ubrzo nakon toga, Pavić se posvetio pisanju proze i objavio nekoliko zbirki priča.

Pavićev prvi i najpoznatiji roman „Hazarski rečnik“, objavljen je 1984. godine. Ovim romanom dobio je široko kritičko priznanje. Pokazao je da je veliki stručnjak za simbolizam i barok. „Hazarski riječnik“ je neobična forma riječnika koji se bavi tematikom jednog skoro zaboravljenog naroda i međusobnog odnosa triju abrahamskih vjera (judaizma, hrišćanstva i islama).

Pavićev drugi roman pod nazivom „Predio slikan čajem“, objavljen je 1988. godine. Pavić je napisao još romana, uključujući „Unutrašnja strana vjetra“ i roman „Posljednja ljubav u Carigradu“, priručnik za gatanje. Kritika je pozitivno ocijenila njegove romane, opisujući ih kao vrlo maštovite.

Pavić je rekao da je učinio sve kako bi promijenio tradicionalne modele pisanja fikcije. Smatran je kao jedan od najzanimljivijih pisaca s početka 21. vijeka.

Pored ova četiri ključna romana u njegovoj plodnoj karijeri, napisao je još veliki broj značajnih dijela, kao što su: ljubavna priča „Šešir od riblje kože“; „Stakleni puž“ (priče sa Interneta); roman „Unikat“; roman „Zvjezdani plašt“ i mnoga druga djela.

Osim pisanja, Pavić je predavao filozofiju na Univerzitetu u Novom Sadu, te je jedno vrijeme bio dekan ovog fakulteta (1977.-1979. g.). Godine 1991. postao je članom Srpske akademije nauka i umjetnosti (SANU). Za to vrijeme preveo je niz radova ruske fantastike na srpski jezik.

Godine 1993. objavio je svoju prvu i jedinu igru, pod nazivom „Svadba u kupatilu“. Izvorno napisana na srpskom, Pavićeva su djela prevedena na više od trideset jezika. Pavić je bio poznat po svojoj iznimno maštovitoj fikciji, a njegovi su romani odstupili od tradicionalnih književnih pojmova, pomoću otvorene strukture i zanosa mitskog i istorijskog.

Za života je Milorad Pavić preveo i objavio izniman opus djela stranih autora: U Sanang: „Čičkovi pupoljci“ (NIN, 1995. g.); Zegi: „Pjesme Delte“ (NIN, 1995. g.); Mun Bim: „Mjesečina na Mendelejskom dvorcu“ (NIN, 1995. g.); Leon Damas: „Ivice, Sećanja“ (NIN, 1995. g.); Brijer Žan: „Kada smo se rastali“ (NIN, 1995. g.); Paul Niger: „Mjesec“ (NIN, 1955. g.); Dž. G. Bajron: „Izabrana djela“: Dramske poeme, spjevovi i pjesme; Čarls Simić: „Pile bez glave“; Dž. G. Bajron: Manfred (odlomak).

Takođe je preveo sljedeća djela ruskog autora A. S. Puškina: „Poltava“ (Mladost, Beograd 1949); „Poltava“ (Beograd, Novo Pokoljenje, 1952. g.); „Boris Godunov, male tragedije, bajke“ – koautor; „Pjesma o Crnom Đorđu“ (odlomak); „Evgenije Onjegin“ (prepjev i predgovor); „Evgenije Onjegin“; „Selo i druge pjesme“ i „Drame, poeme, pjesme“.

Na Sofijskom univerzitetu bio je počasni doktor i član Evropskog udruženja za kulturu. Obavljao je funkciju predsjednika Srpsko-ukrajinskog društva. Imao je članstvo u Srpskom PEN centru i Krunskom savjetu.

Godine 1992. Milorad Pavić je gradu Beogradu zavještao svoje knjige, biblioteku, rukopise, kao legat u stanu u kom je živio sa porodicom u Beogradu.

Neka od Pavićevih djela filmski su adaptirana, kao što je „Crvena kraljica“, 1981. godine u režiji Miroslava Međimurca i „Vizantijsko plavo“, 1993. godine, režisera Dragana Marinkovića. Za strip je prilagođen „Treći argument“, 1995. godine, scenarista Zorana Stefanovića i crtača Zorana Tucića.

Danski kompozitor Mogens Kristensen (Mogens Christensen) komponovao je tri kamerna djela po romanu „Hazarski riječnik“ Milorada Pavića: „Prinsesse Atehs forsvundne digte“ (1991. g.); „Fortællingen om Adam Ruhani“ / „The tale of Adam Ruhani“ (1992. g.); „De khazariske spejle“, solo kompozicija (1991.-1993. g.).

Pjesma ruske grupe Meljnica „Ai, volna“ predstavlja adaptaciju priče Milorada Pavića „Duga noćna plovidba“, muziku su komponovali O. Lišina i Natalija O Šej, dok je riječi napisala Natalija O Šej. Pjesma se nalazi na albumu „Zov krovi“ (2006. g.).

Duhovni koncert za mješoviti hor i gudače Svetislava Božića „Molitva Račana“ sa stihovima Milorada Pavića i Gavrila Stefanovića Venclovića, sa orkestrom i horom Kapele „Glinka“ i dirigentom Vladislavom Černušenkom, izvođen je premijerno u Sankt Petersburgu u Rusiji 2006. godine.

Pavić umro je u Beogradu, u 80. godini života zbog srčanog udara. Pavić je sahranjen u Aleji zaslužnih velikana na Novom groblju u Beogradu. Dana 21. februara 2011. godine na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu otkrivena je spomen ploča sa njegovim likom.

U Moskvi su Rusi podigli spomenik Miloradu Paviću, a u centru Beograda Azerbejdžan mu je podigao spomenik, zbog toga što je Hazarsko more, na lokalnom azerskom jeziku, naziv za Kaspijsko more.

Mnogi poznati autori pisali su o Miloradu Paviću i njegovim djelima, kao što su: Jasmina Mihajlović, Lefebvre, François, Jovan Delić, Leitner Andreas, Homann, Ehrlich Edeltraude, Petar Pijanović, Smiljka Vasić, Sava Babić, Radovan Popović.

Objavljene su knjige razgovora Miloradom Pavićem: Miloš Jevtić „Razgovori sa Pavićem“, Beograd, „Naučna knjiga“ (1990. g.); Ana Šomlo „Hazari, ili obnova vizantijskog romana“: „Razgovori sa Miloradom Pavićem“ (Beograd, BIGZ, „Narodna knjiga“, 1990. g.); Lalas Tanasis „Milorad Pavić“ (Solun, 1997. g.).

Ljubavni život

Milorad Pavić je se ženio dva puta. Prva supruga mu je bila Branka Basta, sa kojom je dobio dvoje dece, Ivana i Jelenu. Jelena je tragično stradala 2008. godine.

Drugi put se oženio 1992., sa Jasminom Mihajlović, rođenom 1960. godine. Ona je poznata srpska književnica. Čitajući djela svoga muža zaljubila se u njega, iako ga nikada nije vidjela. Stekla je diplomu na njegovim pripovijetkama na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Kada se upoznala sa njim, on je već stekao svjetsku slavu.

Mislili su da će razlika u godinama (31. godina) stati na put njihovoj ljubavi, ali nakon pet godina koje su proveli u profesionalnoj saradnji, odlučili su se da započnu ljubavnu vezu, ostavivši iza sebe prethodne živote i brakove. Zajednički život počeli su u jednosobnom stanu u Beogradu, kada je Pavić imao 62., a Jasmina 31. godinu.

Kada su se vjenčali, živjeli su na relaciji Beograd-Pariz. U Beogradu su živjela njihova djeca iz prijašnjih brakova. U to vrijeme, mnogo su putovali zajedno i bavili se književnim radom. Pavić je marljivo pisao svoja djela, koja su do tada prevedena na 36 svjetskih jezika, a Jasmina se nakon karijere književnog kritičara, odlučuje na pisanje beletristike.

Bili su jako vezani, kako u životu, tako i u literaturi. Pavić je posvećivao supruzi svoje knjige, a Jasmina je u svojim djelima oslikavala njihov život. Književni stilovi su im se razlikovali, naime, Jasmina je voljela da piše o savremenom životu ili o budućnosti, dok je Pavić bio zagledan u prošlost i vječnost.

Kada je Pavić umro, njegova supruga Jasmina je nastavila da objavljuje njegova djela širom svijeta, te mu tako objavila posthumno 66 knjiga. Brine se o njegovom Legatu u Beogradu i nastavlja da piše svoje knjige u kojima je Pavić glavni junak. Do sada je Jasmina objavila osam knjiga, a njena djela prevođena su na ruski, engleski i slovački.

Nagrade i priznanja

• NIN- ova nagrada (1985. godine)
• Nagrada „Meša Selimović“ (1988. godine)
• Nagrada Narodne biblioteke Srbije (1988. godine)
• Nagrada „Borislav Stanković“ (1992. godine)
• Srebrna medalja „Feliks Romulijana“ (1992. godine)
• Oktobarska nagrada grada Beograda (1992. godine)
• „Prosvetina“ nagrada (1994. godine)
• Nagrada „Stefan Mitrov Ljubiša“ (1994. godine)
• Kočićeva nagrada (1994. godine)
• Vukova nagrada (1996. godine)
• Nagrada „Dušan Vasiljev“ (2000. godine)
• Andrićeva nagrada (2001. godine)

Bibliografija

• „Palimpsesti“, pjesme (Beograd, 1967. godine)
• „Istorija srpske književnosti baroknog doba“, naučna studija (Beograd 1970. godine)
• „Mjesečev kamen“, pjesme (Beograd 1971. godine)
• „Vojislav Ilić i evropsko pjesništvo“, naučna studija (Novi Sad 1971. godine)
• „Gavril Stefanović Venclović“, naučna studija (Beograd 1972. godine)
• „Vojislav Ilić, njegovo vrijeme i djelo“, naučna studija (Beograd 1972. godine)
• „Gvozdena zavjesa“, priče (Novi Sad 1973. godine)
• „Jezičko pamćenje i pjesnički oblik“, ogledi (Novi Sad 1976. godine)
• „Konji svetoga Marka“, priče (Beograd 1976. godine)
• „Istorija srpske književnosti klasicizma i predromantizma“, ogledi (Beograd 1979. godine)
• „Ruski hrt“, priče (Beograd 1979. godine)
• „Nove beogradske priče“, priče (Beograd 1981. godine)
• „Duše se kupaju posljednji put“, priče (Novi Sad 1982. godine)
• „Rađanje nove srpske književnosti“, naučna studija (Beograd 1983. godine)
• „Hazarski riječnik“, Roman-leksikon u 100.000 riječi (Beograd 1984. godine)
• „Istorija, stalež i stil“, ogledi (Novi Sad 1985. godine)
• „Predio slikan čajem“, Roman za ljubitelje ukrštenih riječi (Beograd, 1988. godine)
• „Izvrnuta rukavica“, priče (Novi Sad 1989. godine)
• „Kratka istorija Beograda“, ogledi (Beograd 1990. godine)
• „Unutrašnja strana vjetra“, roman o Heri i Leandru (Beograd 1991. godine)
• „Istorija srpske književnosti 2, 3, 4.“, naučna studija (Beograd, 1991. godine)
• „Zauvijek i dan više, pozorišni jelovnik“, drama (Beograd 1993. godine)
• „Posljednja ljubav u Carigradu“, Priručnik za gatanje (Beograd 1994. godine)
• „Šešir od riblje kože“, Ljubavna priča (Beograd 1996. godine)
• „Stakleni puž“, Priče sa Interneta (Beograd, 1998. godine)
• „Milorad Pavić“, „Jasmina Mihajlović“, priče (Beograd, Dereta, 1998. godine)
• „Glinena armija“, bibliografsko izdanje (Beograd, Interpres, 1999. godine)
• „Kutija za pisanje“, priča (Beograd, Dereta, 1999. godine)
• „Zvjezdani plašt“, Astrološki vodič za neupućene (Beograd, Dereta, 2000. godine)
• „Strašne ljubavne priče“, izabrane i nove priče (Plato, Beograd, 2001. godine)
• „Vrata sna i druge priče“, priče (Dereta, Beograd, 2002. godine)
• „Priča o travi i druge priče“, priče (Dereta, Beograd, 2002. godine)
• „Devet kiša i druge priče“, priče (Dereta, Beograd, 2002. godine)
• „Carski rez i druge priče“, priče (Dereta, Beograd, 2002. godine)
• „Sedam smrtnih grijehova“, priče (Plato, Beograd, 2002. godine)
• „Krevet za troje“, „Stakleni puž“, drame (Dereta, Beograd, 2002. godine)
• „Dvije lepeze iz Galate – Stakleni puž i druge priče“, priče (Dereta, Beograd, 2003. godine)
• „Nevidljivo ogledalo – Šareni hljeb“, roman za djecu i ostale (Dereta, Beograd, 2003. godine)
• „Unikat“, priča (Dereta, Beograd, 2004. godine)
• „Plava sveska“, priča (Dereta, Beograd, 2004. godine)
• „Zauvijek i dan više“; „Krevet za troje“; „Stakleni puž“, drame (Beograd, 2004. godine)
• „Jasmina Mihajlović“; „Milorad Pavić“, ljubavni roman, dvije priče (Beograd, 2004. godine)
• „Priča koja je ubila Emiliju Knor“, priča (Dereta, Beograd, 2005. godine)
• „Roman kao država i drugi ogledi“, ogledi (Plato, Beograd, 2005. godine)
• „Svadba u kupatilu“, vesela igra u sedam slika (Dereta, Beograd, 2005. godine)
• „Drugo tijelo“, priča (Dereta, Beograd, 2006. godine)
• „Pozorište od hartije“, roman. (Zavod za udžbenike, Beograd, 2007. godine)
• „Drugo tijelo“, novo dopunjeno izdanje romana (Euro Giunti, Beograd, 2008. godine)
• „Sve priče“, priče (Zavod za udžbenike, Beograd, 2008. godine)
• „Vještački mladež“, Tri kratka nelinearna romana o ljubavi (Matica srpska, 2009. godine)