Marsel Prust (Marcel Proust)

Biografija

Marsel Prust (franc. Marcel-Valentin-Louis-Eugène-Georges Proust) je bio francuski pisac, kritičar i intelektualac. Rođen je 10. jula 1871. godine u Parizu, gdje je i umro 22. novembra 1922. godine.

Pisao je romane, eseje i književne kritike, a najpoznatiji je po svom romanu „U traganju za izgubljenim vremenom“, djelo objavljeno u sedam tomova. Prust je, kao jedan od predstavnika impresionizma, ostavio dubok trag kako u francuskoj, tako i u svjetskoj književnosti 20. vijeka.

Djetinjstvo i mladost

Prust je rođen 1871. godine u istaknutoj ljekarskoj porodici. Bolest je obilježila cijelo njegovo djetinjstvo. Bolovao je od astme. Njegov otac zvao se Ahil Adrijan Prust (Achille Adrien Proust). Po zanimanju je bio uvaženi ljekar, epidemiolog i patolog. Pripisuju mu se zasluge pokušaja liječenja kolere, bolesti koja se ubrzano proširila Evropom i Azijom. Napisao je mnoge knjige i članke na polju medicine.

Njegova majka zvala se Žan Klemans Vil (Jeanne Clémence Weil). Potekla je iz ugledne i bogate jevrejske porodice. Od malena je bila sklona čitanju. Okarakterisana je kao žena sa izrazito razvijenim smislom za humor. Dobro je poznavala engleski jezik, pa je svoje znanje istog iskoristila da pomogne sinu, kada je radio na prevođenju djela Džona Raskina (John Ruskin).

Od malena je odgajan kao katolik. Kršten je dva mjeseca nakon rođenja. U kasnijim godinama potvrdio je svoje katoličko opredjeljenje. Obrazovao se u školi „Lycée Condorcet“ u Parizu, ali zbog lošeg zdravstvenog stanja, morao je da prekine školovanje. Pisanjem i objavljivanjem bavio se od djetinjstva

Prust je smatran modernim i prefinjenim mladićem. Družio se sa brojnim vršnjacima iz aristokratskih porodica. Od mladih dana pokazivao je veliku ljubav i sklonost prema umjetnosti. Veliki uticaj na njegovo stvaralaštvo imao je engleski estetičar Džon Raskin, čija je mnoga djela preveo na francuski jezik.

Lične teorije umjetnosti zasnovao je na osnovu čitanja Raskinovih dijela. Smatrao je da je njegova odgovornost, kao umjetnika, suočavanje sa pojavom prirode, dolaženje do zaključka o njenoj suštini i prenošenje ove suštine u obliku stvaranja umjetničkog djela. Koliko je za njega bilo značajno Rakinovo stvaralaštvo, govori činjenica da je znao napamet nekoliko dijela ovog pisca.

U mladosti je napisao brojne članke koji su objedinjeni u djelo. Vojsku je služio jednu godinu u Orleanu. Ovo iskustvo bilo mu je nadahnuće za pisanje nekih dijela. Kao mladić je pohađao salone majke svog dugogodišnjeg prijatelja, kao i neke druge salone. U periodu od 1890. do 1891. godine redovno je objavljivao u časopisu „Le Mensuel“. Godine 1892. bio je učesnik u osnivanju književnog časopisa „Le Banquet“  u kome je redovno objavljivao svoja djela.

Zrele godine

Prustova majka bila je blagonaklona prema njemu, zbog toga je njegovao bliske odnose sa njom. Otac je bio strog u nastojanju da Prust izgradi vlastitu karijeru. Zbog učestalog očevog insistiranja, preko ljeta 1896. godine, volontirao je u biblioteci „Mazarin“. Kako je vodio život sa učestalim napadima astme dobio je bolovanje, sa koga se nikada više nije vratio na posao. Živio je nezaposlen kod roditelja sve do njihove smrti.

Godine 1896. objavio je knjigu „Užici i dani“. Ova knjiga je skupo koštala zbog svoje raskošne proizvodnje. Iste godine je započeo pisanje svog romana naslova „Žan Santej“. Zbog problema koji su se javili tokom raspleta radnje, pisanje romana je u par navrata prekidao. Ovaj njegov roman objavljen je posthumno.

Neke od tema u njegovim djelima su ljubav i ljubomora, prolaznost života, međuljudski odnosi i njihova nestalnost, prikaz stvarnosti, problemi identiteta, politika uoči Prvog svjetskog rata i druge.

Iako nikada nije priznao svoju homoseksualnost, u mnogim njegovim biografijama navode se veze seksualne prirode sa drugim muškarcima. Osim Prusta, ovaj aspekat njegovog života negira i njegova kućepaziteljica u svojim memoarima. Godine 1897. čak se upustio u dvoboj sa piscem Žanom Lorjenom (Jean Lorrain), koji je javno isticao Prustovu seksualnu vezu sa Lusijenom Dodeom (Lucien Daudet). Dvoboj je okončan bez smrtnog ishoda. Isto tako, Prust se dovodio u vezu sa kompozitorom Rejnaldom Hanom (Reynaldo Hahn).

Prema mnogim književnim kritičarima i istoričarima, pored Raskina, njegovi najvažniji književni uticaji su bili: Stendal (Stendhal),  Flober (Gustave Flaubert), Sen-Simon (Henri Saint-Simon), Džordž Eliot (George Eliot), Lav Tolstoj (Leo Tolstoy) i Fjodor Dostojevski (Fyodor Dostoyevsky).

Godina 1908. bila je od značajnijih u Prustovoj karijeri. Uvelike je izgradio svoj lični stil pisanja. Radio je na nekoliko različitih fragmenata u pisanju, koje je vremenom oblikovao u roman, na kome je predano radio u ovom periodu. Objavljivao je redovno svoja djela u prestižnom časopisu „La Revue Blanche“.

Posljednje godine i smrt

Njegov otac je umro 1903. godine. Iste godine njegov brat je napustio porodičnu kuću iz razloga što se oženio. Majka mu je umrla 1905. godine, nakon čega je ostao sam. Za majku je bio posebno vezan, pa ga je njena smrt naročito pogodila. Materijalno ga je zbrinula, ostavivši mu golemo nasljedstvo. Sve ove promjene u porodici značajno su uticale na njegovo narušeno zdravstveno stanje.

Njegov najvažnije životno djelo je roman „U traganju za izgubljenim vremenom“ koje je pisao posljednjih desetak godina svog života. Pisanje ovog romana predstavljalo je golu trku sa sve težom bolešću i nadolazećom smrti. Roman je pisao u potpunoj izolovanosti. Smatra se jednim od najvrjednijih i najobimnijih dijela u cjelokupnoj svjetskoj književnosti.

Roman „U traganju za izgubljenim vremenom“ je sastavljen od ukupno sedam knjiga koje nose naslove: „U Svanovom kraju“, „U sjeni djevojaka cvjetova“, „Oko Germantovih“, „Sodoma i Gomora“, „Zatočenica“, „Nestala Albertina“, i „Vaskrslo vrijeme“. Dio prve knjige naslova „Jedna Svanova ljubav“ nerijetko se objavljuje kao zaseban roman.

Datira od druge polovine 19. vijeka do jedne trećine 20. vijeka. Tematizuje razne potrese francuskog društva. Fabula se razvija u Parizu, gradiću Kombreju, Veneciji i na normandijskoj obali. Elementi su inspirisani realnosti, stilski prilagođeni Prustovoj estetici i filozofiji. Napisan je u impresionističkom i simbolističkom duhu.  Sinteza romana je piščeva težnja. Prestavlja sudbine najrazličitijih likova i društvenih sredina. Ovaj roman smatra se Prustovim remek-djelom.

Namučen od bolesti, zadnje tri godine svog života protekle su mu u spavaćoj sobi. Roman je pisao po čitavu noć, a danju je spavao. Prust je umro od posljedica upale i apscesa pluća 1922. godine, u svojoj 52. godini života. Sahranjen je na groblju Per Lašez u Parizu.

Citati i mudre misli

• „Svaka je zamisao laka kad se ne uzme u obzir stvarnost“.
• „Sve svoje odluke donosimo u raspoloženju ili stanju duha koje će se sigurno promijeniti“.
• „Teorijski, mi znamo da se Zemlja okreće, ali u stvarnosti to ne zapažamo; Zemlja po kojoj hodamo izgleda nam kao da je nepomična, i mirno živimo na njoj. Isto je tako i s vremenom čovjekova života“.
• „Od patnje se liječimo jedino ako je u potpunosti pokazujemo“.
• „Proljeće je ono doba godine kada se misli mladića okreću ka onome o čemu djevojke sanjaju čitave zime“.
• „Ljepotice prepuštam muškarcima bez mašte“.

Bibliografija

• „Užici i dani“ (Les Plaisirs et les jours, 1896. godine)
• „Pastiši i mješavine“ (Pastiches et mélanges, 1919. godine)
• „U traganju za izgubljenim vremenom“ (À la recherche du temps perdu):
• „U Svanovom kraju“ (Du côté de chez Swann, prvi roman objavljen 1913. godine)
• „U sjeni djevojaka cvjetova“ (À l’ombre des jeunes filles en fleurs, drugi roman objavljen 1918. godine)
• „Oko Germantovih“ (Le Côté de Guermantes, treći roman objavljen 1920. godine)
• „Sodoma i Gomora“ (Sodome et Gomorrhe, četvrti roman objavljen 1921. godine)
• „Zatočenica“ (La Prisonnière, peti roman objavljen posthumno 1923. godine)
• „Nestala Albertina“ (Albertine disparue, šesti roman objavljen posthumno 1925. godine)
• „Vaskrslo vrijeme“ (Le Temps retrouvé, sedmi roman objavljen posthumno 1927. godine)
• „Žan Santej“ (Jean Santeuil, nedovršen roman, objavljen posmrtno 1952. godine)