Kočo Racin

Biografija

Kosta Apostolov Solev (Коста Апостолов Солев) poznatiji kao Kočo Racin (Koчо Рацин) je makedonski i jugoslovenskih patizan i pisac koji se smatra ocem moderne makedonske književnosti. Rođen je 22. decembra 1908. godine u Velesu, a preminuo 13. juna 1943. godine u Lopušniku.

Pored toga što je bio cenjen pesnik, Kočo Racin je smatra jednim od najistaknutijih prozaista, književnih kritičara, filozofa, rodoljuba te jednim od najpoznatijih intelektualaca u Makedoniji između dva svetska rata.

Njegova najpoznatija zbirka pesmama objavljena 1939. godine pod naslovom „Beli mugri“ („Bele zore“) smatra se remek-delom moderne makedonske književnosti.

Detinjstvo i obrazovanje

Kosta Solev je rođen 1908. godine u mestu Veles na Vardaru koje je u to vreme pripadalo Otomanskom carstvu, a danas je na teritoriji Republike Severne Makedonije. Odrastao je u veoma siromašnoj porodici. Njegov otac Apostol (Апостол Солев) je bio zanatlija koji se bavio lončarstvom.

Iako je njegova zarada prehranjivala porodicu, nije imao dovoljno novca da sina pošalje na školovanje. Zato je Kosta već sa 13 godina počeo da radi u očevoj radionici. Zbog loše finansijske situacije završio je samo jedan razred srednje škole.

Učešće u komunističkom pokretu

Kočo Racin se 1924. godine pridružio Komunističkoj partiji Jugoslavije (KPJ) i za vrlo kratko vreme postao jedan od najperspektivnijih mladih članova ove organizacije u Makedoniji. Dve godine kasnije postao je član gradskog odbora KPJ-a u rodnom Velesu, a u novembru 1928. godine učestvovao je na 4. kongresu Komunističke partije Jugoslavije u Drezdenu. Bio je jedini delegat iz Makedonije.

Ipak, po povratku u Jugoslaviju je uhapšen pa je tri meseca proveo u zatvoru. Nakon toga je oslobođen zbog nedostatka dokaza. U aprilu 1929. godine otišao je Požarevac na odsluženje vojnog roka, a partijska organizacija u Makedoniji se raspala.

Međutim, 1932. godine započeo je proces ponovnog ujedinjenja KPJ-a u Makedoniji, a polovinom 1933. godine formiran je Lokalni odbor ove stranke u Makedoniji. U realizaciji ove ideje učestvovali su Nikola Oravčanec (Никола Оровчанец), Živoin Ćurćić (Живоин Ќурчиќ) i Racin. U novembru iste godine počeli su da izdaju mesečni časopis „Iskra“ („Искра“) koji je uređivao lično Koča Racin. Ipak, list je doživeo samo dva izdanja.

Početkom januara 1934. godine vlasti su provalile u prostorije KPJ-a, a Racin je zajedno sa još petnaestak makedonskih komunista uhapšen. Na sudu u Sremskoj Mitrovici osuđen je na četiri godine zatvora, ali je 1935. godine, nakon što je donesen novi zakon amnestiran.

Vreme u zatvoru je provodio družeći se sa Mošom Pijadom, Rodoljubom Čolakovićem i Ognjenom Pricom koji su mu ukazali na važnost pisanja dela na njegovom maternjem, makedonskom jeziku. Poučen njihovim savetima Racin je kasnije učestvovao u prevođenju „komunističkog manifesta“ na makedonski jezik.

Otprilike to vreme je nadimku Kočo dodao prezime Racin, koje potiče od imena njegove voljene žene Rahilke Firfove – Rače (Рахилка Фирфова Раца).

Po izlasku iz zatvora počeo je intenzivno da piše pesme. Prvu samostalnu zbirku je objavio 1939. godine pod naslovom „Beli mugri“. S obzirom da je zbirka štampana u Zagrebu, objavljena je pod naslovom „Bijele zore“.

Pored toga, pisao je i radove i novinske članke s istorijskim i filozofskim temama, te književne kritike. Tako je stekao status najpoznatijeg makedonskog mislioca i filozofa u tadašnjoj Jugoslaviji.

Ipak, 1940. godine došlo je do sukoba između njega i tadašnjeg rukovodstva Komunističke partije u Makedoniji. Zbog posete Aleksandru Cvetkoviću, tadašnjem vođi Vardarske banovine i kritičkom govoru o radu makedonskog Odbor KPJ-a, Racin je isključen iz stranke, a njegove stranačke kolege su odlučile da ga bojkotuju. Sve to je trajalo do 1942. godine kada su se odnosi između Racina i makedonskih komunista poboljšali.

Nakon kapitulacije Jugoslavije neko vreme je radio u Sofiji, gde je živeo sa sunarodnikom Koleom Nedelkovskim (Коле Неделковски). Nakon što je Nedelkovski preminuo Racin se vratio u Skoplje. Tu ga je uhapsila bugarska policija i pritvorila u selu Kornica. Početkom 1943. godine uspeo je da se vrati u Skoplje, te se pridružio partizanskom odredu „Korab“.

Postao je urednik partizanskog lista „Ilindenski pat“ („Илинденски пат“), te pripremio dve zbirke makedonskih narodnih pesama koje ipak za njegovog života nisu ugledale svetlost dana.

Naime, u noći sa 12. na 13. jun 1943. godine dok se vraćao iz partizanske štamparije na planini Lopušnik, upucao ga je čuvar u štampariji. Postoje dve teorije o njegovoj smrti. Prema prvoj, koju su plasirali komunisti, Racinova smrt je bila nesreća. Tvrdili su da zbog trajnog oštećenja sluha sa kojim je rođen nije čuo stražara koji mu je govorio da se zaustavi i da mu se predstavi. Zato ga je ovaj navodno upucao.

Prema drugoj verziji Kočo Racin je ubijen, a njegovo ubistvo je naručio komunista Strahil Gigov (Страхил Гигов), visoki komunistički funkcioner s kojim je od ranije bio u sukobu.

Književni rad

Kočo Racin je počeo da piše pesme, priče, književno-istorijske članke, te književne kritike i eseje početkom 1928. godine. U svom eseju „Razvoj naše književnosti“ tvrdio je da je najpouzdaniji i najispravniji način za napredak savremene književnosti u Makedoniji ključno bogatstvo makedonskog folklora u kombinaciji sa savremenim društvenim pogledima.

Njegovo najznačajnije delo je zbirka pesama „Bela zora“ koja je 1939. godine objavljena u Zagrebu. Predmet njegovog interesovanja bio je život radnika, naročito onih koji preživljavaju baveći se poljoprivredom.

Poezija

Prvo pesme posvetio je svojoj voljenoj Rahilki Firfovoj. Napisao je 31 ljubavnu pesmu koje je objavio u zbirci nazvanoj „Antologija boli“ („Антологија на болката“). Ta zbirka danas se nalazi u Arhivi Makedonije. Mnoge od tih pesama pisao je na srpsko-hrvatskom jeziku, dok je šest pesama napisao na bugarskom.

Iste, 1928. godine zagrebački list „Kritika“ objavio je njegovu pesmu „Sinovi gladi“ („Синови глади“). Od maja do oktobra 1930. godine sarajevska štampa je objavila njegove četiri pesme.

Godine 1932. godine Racin je zajedno sa Jovanom Đorđevićem i Aleksandrom Aksićem, studentima Filozofskog fakulteta u Skoplju objavio zbirku „1932“ na srpskom jeziku. U toj zbirci bila je i pesma „Vatromet“ koja se smatra jednom od njegovih najboljih pesama.

Prvu pesmu na makedonskom jeziku objavio je zagrebački list „Književnik“ 1936. godine pod naslovom „До еден работник“. Dve godine kasnije Racin je u čast Ganča Hadži Panzova (Ганчо Хаџи Панзов) , rudara iz Velesa koji je poginuo u Španskom građanskom ratu napisao pesmu „Смрт астуриског рудара“.

Veliki uspeh doživela je njegova zbirka pesama „Bele zore“ koja je tokom 1939. godine štampana u više od četiri hiljade primeraka i prodavana širom Jugoslavije. Sakupljao je makedonske narodne pesme, a zbirka pod naslovom „Македонски народно-ослободителни песни“ objavljena je 1943. godine. Racin nije bio autor tih pesama, nego urednik ove zbirke.

Proza

Prvi prozni rukopis pod naslovom „Резултат“ Racin je objavio 1928. godine u listu „Kritika“. Četiri godine kasnije je učestvovao na otvorenom konkursu „Literature“ iz Zagreba. Za svoju priču „U kamenolomu“ koja je kasnije objavljena u reviji „Kritika“ dobio je glavnu nagradu.

Isti list je tokom 1933. godine objavljivao delove njegovog romana „Opijum“ („Поппи“). Ovaj roman je započeo 1931. godine, ali je rukopis izgubljen nakon njegovog hapšenja. Pored ovog, Racin je napisao romane „Тутуноберачите“ (1937), „Пладе“ (1937), „Еден живот“ (1937) i „Златни занат“ (1939). Romani „Татко“ i „Срећа је велика“ objavljeni su posthumno.

Istorijska i filozofska dela i književne kritike

Kočo Racin je intenzivno proučavao istoriju, a predmet njegovog interesovanja bili su bogumili i njihova kultura. Na tu temu je napisao tri rada „Драговитиан богомили“, „Богомилите“ i „Селското движе богомилите во Средниот век“. Od svih dela samo je „Покрет земље“ objavljen 1939. godine u reviji „Народна читанка“, dok su ostala objavljena tek nakon njegove smrti.

S obzirom da je ove radove pisao na makedonskom jeziku, smatra se prvim Makedoncem koji je proučavao istoriju i kulturu bogumilskog pokreta.

Pored istorije, zanimala ga je i filozofija, naročito Hegelove (Georg Wilhelm Friedrich Hegel) teorije. Na tu temu objavio je nekoliko članaka, poput „Хегел“ koji je objavila zagrebačka „Literatura“ i „Значење Хегелове филозофије“ štampano u beogradskoj reviji „Нова култура“ 1939. godine.

U oblasti književne kritike pripisuju mu se radovi „Развој и значење наше нове књижевности“ iz 1940. godine, „Анђелко Крстић пред судом на Ж. Пламенац“ iz 1939. godine i „Реализмот на А. Крстић“ koji je objavljen posthumno. Pored toga, objavio je rad „Близинари глупости за насмевката на Мона Лиза“, dok se nakon njegove smrti u časopisima našlo delo „Umetnost i radnička klasa“.

Značaj i zaostavština

Koča Racin se smatra začetnikom moderne makedonske književnosti. U njegovu čast se od 1964. godine u Velesu održava poetska manifestacija „Racinovi susreti“ („Рацинови средби“) koja od 1992. godine ima međunarodni karakter. Njegova rodna kuća u Velesu je 1956. godine pretvorena u memorijalni muzej Koče Racina.

Kompozitor Trajče Popov (Трајче Попов) je 1952. napisao filmsku muziku za pesme iz zbirke „Bele zore“, a 2007. godine promovisan je film „Elegija za tebe“ („Елегија за тебе“), autorski projekat Vasila Zafirčeva (Васил Зафирчев) i Danča Stefkova (Данчо Стефков).

Nekoliko osnovnih i srednjih škola nosi njegovo ime. Pored toga Studentski dom u Bitolju i Kulturni centar u Kičevu nosi naziv „Kočo Racin“. Kulturni centar u Kočanima nazvan je „Beli mugri“ po nazivu njegove zbirke poezije.

U Hrvatskoj se svake godine održava manifestacija „Racini dani“, koju prate proslave u Zagrebu i Samoboru.