Ivo Andrić

Biografija

Ivo Andrić bio je srpski i jugoslovenski pisac. Rođen je 09. oktobra 1892. godine u Travniku, a umro je u Beogradu 13. marta 1975. godine. Dobitnik je Nobelove nagrade za književnost.

Život i karijera

Ivo Andrić, po zapisu iz crkve Svetog Ivana Krstitelja u Travniku, rođen je 09. oktobra. Sin Antuna Andrića, po zanimanju bio je podvornik, i Katarine Andrić, rođene Pejić. Ovaj veliki srpski pisac rodio se u Travniku igrom slučajnosti, zato što mu je majka došla u taj grad da posjeti rodbinu. Njegova porodica tradicionalno se bavila kujundžijskim zanatom, u Sarajevu, gradu za koji su bili vezani decenijama.

Godine 1894. porodicu je pogodila teška besparica i Andrićevi roditelji bili su primorani da ga daju na čuvanje njegovoj tetki Ani (sestri od oca) i njenom mužu Ivanu Matkoviću, austrijskom činovniku poljskog porijekla, u Višegrad. Tamo je završio osnovnu školu. Otac mu uskoro umire, a on se vraća u Sarajevo svojoj majci.

Jedno vrijeme živio je s majkom u Sarajevu, na Bistriku. Tamo je 1903. godine  upisao Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku srednju školu.

Za vrijeme gimnazijskih dana počeo je da piše poeziju. Svoju prvu pjesmu ,,U sumrak“ objavio je u ,,Bosanskoj vili“ 1911. godine. Tada je bio pripadnik nacionalnog pokreta ,,Mlada Bosna“. Strastveni je pobornik integralnog jugoslovenstva i borac za oslobođenje svog naroda od Austrougarske monarhije.

Odlazi u Zagreb  u oktobru 1912. godine na Mudroslovni fakultet Kraljevskog sveučilišta, sa stipendijom hrvatskog kulturno-prosvjetnog društva ,,Napredak“. U Zagrebu mu je vrijeme prolazilo tako što je pomalo učio, a pomalo obilazio gradske kafane gdje je upoznao zagrebačku inteligenciju, između ostalih i dvadeset godina starijeg Matoša, koji će na njega imati uticaj. Tada je upoznao Evgeniju Gojmerac, studentkinju sa kojom je bio u emotivnoj vezi sve do 1915. godine kada je umrla od leukemije.

Godine 1913. odlazi u Beč na studije gdje je slušao predavanja o istoriji, književnosti i filozofiji. Beč mu nije odgovarao zbog klime. Imao je tada osjetljiva pluća i često bolovao od upala.

Nije dugo izdržao u Beču te odlazi u Krakov i to zahvaljujući gimnazijskom profesoru Tugomiru Alaupoviću uz čiju pomoć prelazi na Filozofski fakultet Jagelonskog univerziteta u Krakovu. Tamo je slušao predavanja vrhunskih profesora, ali je u isto vrijeme morao učiti poljski jezik i kulturu.

U kontinuitetu je pisao refleksivne pjesme u prozi. Godine 1914. u junu objavio je šest pjesama u prozi u panorami ,,Hrvatska mlada lirika“, zahvaljujući Društvu hrvatskih književnika.

Dana 28. juna 1914. Andrić je napustio Krakov, kada je čuo za vijest o sarajevskom atentatu na austrougarskog nasljednika prijestolja Franca Ferdinanda. Instinkt bivšeg revolucionara natjerao ga je da se vrati u svoju zemlju.

Sredinom jula, kada je došao u Split, austrijska policija ga hapsi i odvodi u zatvor, najprije u Šibenik, a potom i Maribor. U zatvoru provodi vrijeme kao politički zatvorenik i ostaje u njemu sve do marta 1915. godine.

Za vrijeme boravka u tamnicama u mraku je pisao pjesme u prozi. Osjećao se poniženim, a i zdravlje ga nije služilo. Na slobodi, prvo odlazi na konfinacije u Zenici i Ovčarevu sve do ljeta 1917. godine.

Zbog bolesti odlazi u Bolnicu Milosrdnih sestara. Tu dočekuje opštu amnestiju i intenzivno priprema prvi broj časopisa ,,Književni jug“. Godine 1918. u Zagrebu objavljuje svoju prvu knjigu, stihovi u prozi, naslova ,,Ex Ponto“. Niko Bartulović napisao je predgovor. To je bilo vrijeme sloma Austrougarske monarhije i formiranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

U tekstu ,,Nezavisni neka šute“ koji je objavljen u ,,Zagrebačkim novostima“, Andrić kritikuje neslogu u novoformiranoj državi i poziva na razum i ujedinjenje.

Odlazi u Beograd početkom oktobra 1919. godine. Radio je kao činovnik u ,,Ministarstvu vera“. Sklapao je prijateljstva sa beogradskom književnom elitom, među kojima su bili Vinaver, Crnjanski, Miličić, Pandurović. Sastajali su se u kafani ,,Moskva“. Osjećao se prijatno i prihvaćeno u Beogradu.

Zapošljava se u Poslanstvu pri Vatikanu, početkom 1920. godine, kada je započeo uspješnu diplomatsku karijeru.

Iste godine u Zagrebu objavljuje zbirku pjesama u prozi ,,Nemiri“, izdavač je bio ,,Kugli“, a u Beogradu se štampa njegova pripovijetka ,,Put Alije Đerzeleza“.

Andrić je postavljen za činovnika Generalnog konzulata Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca u Bukureštu 1921. godine. Iste godine objavio je pripovijetku ,,Ćorkan i Švabica“ u ,,Srpskom književnom glasniku“.

Premješten je na rad u Konzulat u Trstu 1922. godine. Tokom tog perioda objavljuje dvije pripovijetke ,,Sa logorovanja“ i ,,Žena od slonove kosti“, zajedno sa ciklusom pjesama ,,Šta sanjam i šta mi se događa“.

Kao diplomatski službenik morao je da završi fakultet, pa se 1923. godine upisuje na Filozofski fakultet u Gracu. Iste godine objavljuje nekoliko značajnih pripovijetki za njegovu karijeru, kao što su ,,Ljubav u kasabi“, ,,Dan u Rimu“, ,,Mustafa Madžar“ i ,,U musafirhani“.

Ivo Andrić stekao je pravo da se vrati u diplomatsku službu kada je 1924. godine u Gracu odbranio doktorsku tezu ,,Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine“. Onda se vraća u Beograd u Političko odjeljenje ,,Ministarstva inostranih dela“.

Iste godine ,,Srpska književna zadruga“ objavljuje Andrićevu zbirku pripovijetki ,,Pripovijetke“, a sljedeće godine za nju dobija književnu nagradu iz fonda Ljube Mihailovića.

Godine 1926. Ivo Andrić je primljen za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umjetnosti, zahvaljujući prijedlogu Slobodana Jovanovića i Bogdana Popovića. Tada u ,,Srpskom književnom glasniku“ objavljuje pripovijetke ,,Čudo u olovu“ i ,,Mara milosnica“.

Postavljen je 1926. godine za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marseju.

Sljedeće godine tri mjeseca radi u Generalnom konzulatu u Parizu. Slobodno vrijeme u Parizu Andrić je provodio u Arhivu Ministarstva inostranih poslova i Nacionalnoj biblioteci gdje je proučavao istoriju u Bosni početkom 19. vijeka.

Objavio je priče ,,Ispovijed“, ,,Most na Žepi“ i ,,Olujaci“ 1928. godine, te je premješten za vicekonzula u Poslanstvu u Madridu. Ivo Andrić je 1929. godine objavio esej ,,Goja“ u ,,Srpskom književnom glasniku“. Iste godine prešao je na mjesto sekretara poslanstva u Briselu.

Godine 1930. objavio je esej o Simonu Bolivaru, tekst ,,Učitelj Ljubomir“ i priču ,,Kod kazana“. Počinje da radi u Ženevi kao sekretar stalne delegacije Kraljevine Jugoslavije pri ,,Društvu naroda“.

U Beogradu 1931. godine Andrić u ,,Srpskoj književnoj zadruzi“ objavio je drugu zbirku pripovijetki ,,Pripovijetke“ u kojoj se nalazi pripovijetka ,,Anikina vremena“, kao i mnoge ranije objavljene u časopisima. U kalendaru-almanahu ,,Prosvjete“ iz Sarajeva izlazi putopis ,,Portugal, zelena zemlja“.

Sljedeće godine objavljuje pripovijetke ,,Na lađi“ i ,,Smrt u Sinanovoj tekiji“ i zapis ,,Leteći nad morem“.

Andrić 1933. godine objavljuje pripovijetku ,,Napast“ i nekoliko zapisa. Radi kao savjetnik u Ministarstvu inostranih poslova u Beogradu. Od 1934. godine radio je kao urednik ,,Srpskog književnog glasnika“. U njemu je objavio pripovijetke ,,Žeđ“, ,,Olujaci“ i ,,Jelena, žena koje nema“.

Andrić 1935. godine postaje načelnik političkog odjeljenja u ,,Ministarstvu inostranih dela“. Iste godine objavljuje pripovijetke ,,Djeca“, ,,Bajron u Sintri“, esej ,,Razgovor s Gojom“ i književnoistorijski tekst ,,Njegoš kao tragični junak kosovske misli“.

Sljedeće godine objavljuje u ,,Srpskoj književnoj zadruzi“ ,,Pripovijetke II“ gdje je na već objavljene pripovijetke dodao još pripovijetke ,,Svadba“, ,,Mila“ i ,,Prelac“.

U diplomatskoj karijeri sve više napreduje, gdje je postavljen za pomoćnika ministra inostranih poslova. Godine 1937. Andrić dobija državna odlikovanja Francuske i Poljske: ,,Orden velikog komandira obnovljene Poljske“ i ,,Orden velikog oficira Legije časti“. Tada je pored brojnih diplomatskih obaveza uspio da objavi priče ,,Trup i likovi“, te objavljuje izbor pripovijedaka na poljskom jeziku.

Godine 1938. dr Nikola Mirković objavio je prvu monografiju o Andriću. Sljedeće godine doživljava vrhunac diplomatske karijere kada ga postavljaju za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Tada je u Berlinu predao akreditive kancelaru Adolfu Hitleru.

Kada je u ratu Njemačka napala Poljsku, mnogi su pisci i naučnici odvedeni u logore. Andrić neumorno pokušava da spašava mnoge od njih. U to vrijeme objavljivao je izbore pripovijedaka na bugarskom i njemačkom jeziku.

Pripovijetku ,,Čaša“ i zapisi ,,Staze i vino“, u ratnim uslovima 1940. godine objavljuje u ,,Srpskom književnom glasniku“. Dok sljedeće godine Andrić nudi ostavku sa diplomatskih funkcija. Budući da njegov prijedlog nije prihvaćen, on prisustvuje potpisivanju ,,Trojnog pakta“, kao predstavnik Jugoslavije.

Nakon bombardovanja Beograda 1941. Andrić bira povratak u svoju državu. Kada je u novembru penzionisan, odbio je da primi penziju. Tada u Beogradu živi kao podstanar i to povučenim i mirnim životom. Tada odbija i da se izdaju njegove pripovijetke, a sve iz razloga što narod oko njega pati i gine.

Kao podstanar, slabo je koga viđao, pa je u samoći napisao je djela ,,Travnička hronika“ i ,,Na Drini ćuprija“. U Sarajevu je 1945. godine objavio roman ,,Gospođica“. Te godine postao je predsjednik ,,Saveza književnika Jugoslavije“ i potpredsjednik ,,Društva za kulturnu saradnju sa Sovjetskim Savezom i vijećnik III zasijedanja ZAVNOBIH-a.

Ivo Andrić je 1946. godine postao redovan član SANU. Iste godine objavio je zbirke pripovijetki ,,Pismo iz 1920. godine“ i ,,Zlostavljanje“.

Dok sljedeće godine objavljuje djelo ,,Priča o vezirovom slonu“ i par tekstova o Njegošu i Vuku Karadžiću. Tada postaje član Prezidijuma Narodne skupštine NR Bosne i Hercegovine.

Sljedećih godina aktivno govori na javnim skupovima, te drži predavanja. Odlazio je na poslovna putovanja u Bugarsku, Rusiju, Francusku, Kinu, Poljsku.

Godine 1948. objavljuje djelo ,,Priča o kmetu Simanu“, priču ,,Bife Titanik“ 1950. godine,  sljedeće godine djelo ,,Znakovi“, djela ,,Na sunčanoj strani“, ,,Na obali“, ,,Pod Grabićem“, ,,Zeko“ 1952. godine, a sljedeće godine djela ,,Aska i vuk“, ,,Lica“ i ,,Nemirna godina“.

Andrić 1954. godine postao je član Komunističke partije Jugoslavije. Tada objavljuje djelo ,,Prokleta avlija“ u ,,Matici srpskoj“, a za isto djelo od ,,Saveza književnika Jugoslavije“ dobija nagradu.

Na mnogim stranim jezicima štampaju se njegova djela, tako na rumunskom štampa se ,,Travnička hronika“, ,,Prokleta avlija“ na bugarskom, a na francuskom, poljskom i ruskom ,,Na Drini ćuprija“.

Godine 1956. Andrić objavljuje pripovijetku ,,Igra“. Naredne godine se prvi put vjenčao i to u šezdeset šestoj godini života, ženom imena Milica Babić.

Milica Babić je radila u Narodnom pozorištu u Beogradu kao kostimograf. Bila je udovica Nenada Jovanovića. Na ljubav Milice Babić, Andrić je čekao trideset godina. Priznao je da ,,Jelena žena koje nema“ nije plod njegove mašte, nego je stvarna žena, i to Milica.

Iste godine objavljuje pripovijetke ,,U zavadi sa svijetom“ i ,,Panorama“ i predgovor za knjigu ,,Nekrolog jednoj čaršiji“ Zuke Džumhura.

Godine 1961. Ivo Andrić dobija Nobelovu nagradu za ,,epsku snagu kojom je oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje“.

Iste godine objavljuje besjedu ,,O priči i pričanju“. Poslije Nobelove nagrade još više raste interes za pisca sa Balkana i tada se njegova djela štampaju na preko trideset jezika.

Cjelokupan iznos Nobelove nagrade donira bibliotečkom fondu Bosne i Hercegovine i učestvuje u humanitarnim akcijama bibliotekama, raznim institucijama i grupama ljudi. U to vrijeme boravio je u mnogim stranim zemljama kao na primjer u Egiptu, Grčkoj, Švajcarskoj, Švedskoj.

Prva ,,Sabrana djela Ive Andrića“ objavljuju se 1963. godine  kod udruženih izdavača ,,Mladost“, ,,Svjetlost“, ,,Prosveta“ i ,,Državna založba Slovenije“.

Andrić sljedeće godine u Krakovu promovisan je za počasnog doktora Jagelonskog univerziteta.

Dok 1968. godine  mu umire žena u Herceg Novom u porodičnoj kući. Nakon njene smrti društveno je manje aktivan, te se posvetio pisanju i čitanju. Obolio je od teškog poremećaja moždanog krvotoka. Njegovo zdravstveno stanje bilo je sve gore, pa vrijeme često provodi i po raznim lječilištima i bolnicama.

Dana 13. marta 1975. Ivo Andrić je umro. Sahranjen je u Aleji velikana na Novom groblju u Beogradu.

Njegova rodna kuća pretvorena je Memorijalni muzej.

Danas spada u jednog od najcitiranijih književnika na prostoru bivše Jugoslavije, ovo su neki od njegovih citata:

• „Čudno je kako malo je potrebno da budemo sretni, i još čudnije: kako nam često baš to malo nedostaje!“
• „Čovjeka ćete najbolje upoznati ako ga posmatrate kako se ponaša kad se nešto dijeli besplatno.“
• „Zvjezdanog neba i ljudskog srca nikada se čovjek neće moći nagledati.“
•  „I vrline jednog čovjeka mi primamo i cijenimo potpuno samo ako nam se ukazuju u obliku koji odgovara našim shvatanjima i sklonostima.“
• Da je šutnja snaga, a govor slabost, vidi se po tome što starci i djeca vole da pričaju.“
• „Ima u nekim ljudima bezrazložnih mržnji i zavisti, koje su veće i jače od svega što drugi ljudi mogu i da stvore i izmisle.“
• „Ljudi često cijelog života vuku za sobom obzire, kao lance, a na kraju vide koliko su nedostojni i nepotpuni.“
• „Svi mi umiremo jednom, a veliki ljudi po dva puta: jednom kada ih nestane sa zemlje, a drugi put  onda kada propadne njihova zadužbina“
• „Život vraća samo ono što mi drugima dajemo.“

Umjetnost u djelima Ive Andrića

Ivo Andrić u svojim djelima vješto dočarava atmosferu, te slikovito opisuje okolinu i ljude u njoj. Umjetničko stvaranje je po Andriću naporan čin koji proizilazi iz potrebe umjetnika za stvaranjem.

To je nagonska potreba za ljepotom koja predstavlja dijalektičku suprotnost zakona prolaznosti. Umjetnost po piscu pobjeđuje i samu smrt, što se ogleda u proznom djelu ,,Aska i vuk“.

Umjetnost je Andrić povezivao sa životom, a stvarao od materijala koje mu pruža život. Arhitektonske građevine, kao što su na primjer mostovi, za Andrića predstavljaju trajnu ljepotu, nastalu od ruke čovjeka.

Dužnost čovjeka, kao umjetnika, jeste da prepoznaje i dobro i zlo, ali da svojim stvaralaštvom pokaže put saznanju da je moguće pobijediti svako zlo, te da je jedino ispravno stvoriti svijet na principima dobrote i pravde.

Umjetnik predstavlja vijesnika istine, a njegova djela stvarnost ljudske istorije. Andrić je posjedovao realističan književni pristup u stvaranju umjetničkih dijela. U književnim djelima ističe psihološka sagledavanja čovjekovih stanja. Smatra se psihoanalitičarem u savremenoj književnosti.

U prikazivanju sudbina likova opštija je ideja, misao o čovjeku, pa se za njegova djela smatra da imaju obilježja filozofskog realizma. Proza mu je jasnog izraza koja posjeduje obilježja mirnog i prirodnog kazivanja.

Andrićevo književno stvaralaštvo može se podijeliti u tri faze. Prva je pisanje lirike i pjesama u prozi koje su karakteristične po egzistencijalno-spiritualnim traganjima. Druga faza predstavlja okretanje pripovijednoj prozi, gdje potpuno prelazi na srpsku ekavicu. Treća faza i ona za svijet najpoznatija, karakteristična je po njegovim opsežnijim djelima kada nastaju i njegovi romani ,,Na Drini ćuprija“, ,,Travnička hronika“, ,,Gospođica“ i ,,Omerpaša Latas“-nedovršeni roman.

Godine 1946. objavio je pripovijetku ,,Zlostavljanje“ u kojoj prikazuje brak u kome je žena zlostavljana od strane muža. Napisao je rečenicu: „I kao ukleta, morala je da sluša ono što je prezirala, da gleda ono čega se gadila i da trpi ono što je mrzila.“

I pored muke u braku, takva žena morala je da se suoči i sa osudom okoline, društva, koje je na strani zlostavljača, i to društva lišenog empatije i razumijevanja. Tako je skretao pažnju javnosti na bitna pitanja svog vremena u društvu.

Bibliografija

• ,,Ex Ponto“ (pjesme u prozi, 1918. godine)
• ,,Nemiri“ (pjesme u prozi, 1921. godine)
• ,,Put Alije Đerzeleza“ (novela, 1920. godine)
• ,,Pripovijetke“ (1924. godine)
• ,,Pripovetke“ (1931. godine)
• ,,Njegoš kao tragični junak kosovske misli“ (1935. godine)
• ,,Pripovetke II“ (1936. godine)
• ,,Na Drini ćuprija“ (roman, 1945. godine)
• ,,Travnička hronika“ (roman, 1945. godine)
• ,,Gospođica“ (roman, 1945. godine)
• ,,Nove pripovijetke“ (1948. godine)
• ,,Priča o vezirovom slonu“ (1948. godine)
• ,,Sjeme iz Kalifornije“ (pripovijetka, 1948. godine)
• ,,O Vuku kao piscu, o Vuku kao reformatoru“ (studija, 1950. godine)
• ,,Prokleta avlija“ (pripovijest, 1954. godine)
• ,,Lica“ (pripovijetke, 1960. godine)
• ,,Zapisi o Goji“ (1961. godine)
• ,,O priči i pričanju“ – govor prigodom dodijele Nobelove nagrade za književnost (1961. g.)
• ,,Žena na kamenu“ (1962. godine)
• ,,Sabrana djela“ (1963. godine)
• ,,Jelena žena koje nema“ (1963. godine)
• ,,Goja“ (1974. godine)
• ,,Sabrana djela Ive Andrića“ (1976. godine)
• ,,Omer paša Latas“ (nedovršeni roman, u okviru ,,Sabranih dijela“ 1976. godine)
• ,,Kuća na osami“ (pripovijesti, u okviru ,,Sabranih dijela“ 1976. godine)
• ,,Znakovi pored puta“ (u okviru ,,Sabranih djela“ 1976. godine)
• ,,Sabrana djela Ive Andrića“ (1981. godine)