Dobriša Cesarić

Biografija

Dobriša Cesarić je bio hrvatski pesnik i prevodilac. Rođen je 10. januara 1902. godine u Slavonskoj Požegi, a umro je 18. decembra 1980. godine u Zagrebu. Smatra se jednim od najvećih hrvatskih pesnika 20. veka.

Cesarić je bio začetnik savremene hrvatske poezije. Bio je kreator i urednik brojnih časopisa.

Njegova prva zbirka pesama „Lirika“ proglašena je najboljom zbirkom pesama godine. Njegova pesma „Trubač sa Seine“ također je dobila priznanje.

Neki njegovi stihovi bili su deo antologija pesama na nemačkom i francuskom jeziku, kao i italijanske antologije svetske poezije „Poeti del mondo“.

Biografija

Detinjstvo je proveo u Osijeku jer mu je otac Đuro (1868.–1919.), kao šumarski inženjer, iz Slavonske Požege premešten u Osjek 1904. godine.  Majka mu se zvala Marija (1873.–1956.), rođena Marković, rodom iz Ogulina.

U Osijeku je završio osnovnu i krenuo u srednju školu. U osnovnoj školi bio je među najboljim učenicima, male probleme imao je samo iz krasnopisa. U srednjoj školi najslabiju ocenu imao je iz vladanja.

U toku Prvog svetskog rata preselio se u Zagreb, gde je završio srednju školu, a nakon završetka 1920. godine upisao se na studije prava, a godinu dana kasnije na filozofiju.

U detinjstvu je sa roditeljima mnogo putovao. Putovali su lađom od Osjeka do Zemuna, Rijeke, Kotora, Venecije. Na tim putovanjima rodila se njegova ljubav prema moru, rekama, lepim mestima i lađama.

Oženio se Elzom Šohaj (Elza Šohay) 1929. godine, profesorkom u gimnaziji, sa kojom je proveo celi svoj život.

Bio je samozatajan. Retko kada je pristajao na intervju. Govorio je da sve što ljude zanima o njemu, nalazi se u njegovim pesmama. Kuću je držao uredno, sterilno.

Ponekad bi recitovao svoje pesme na radiju ili nekoj književnoj večeri. Recitovao je na njemu svojstven način, a kada bi završio recitovanje, delovalo je kao da se budi iz nekog hipnotičkog stanja.

Bio je čovek koji šutnjom pati, a da bolu nije znao ni uzroka, ni utoka. Zato je mnogo pio. Čak se odlučio na samoubistvo, gde su ga jedva spasili. Onda je prestao piti, ali samoubistvo je pokušao još nekoliko puta.

Nije podnosio urbanu sredinu, oduševljavao se prirodom i slavio njene blagodeti. Predgrađe je simbol siromaštva, pa se po tom osnovu svrstavao i u red socijalnih pesnika.

Proveo je kratko vreme u zagrebačkom pozorištu, nakon čega je dugi niz godina bio činovnik Higijenskog zavoda, kao i knjižničar i lektor u Školi narodnog zdravlja. Povremeno je odlazio u Italiju, Njemačku i Bugarsku.

S Vjekoslavom Majerom pokreće i uređuje književni list „Ozon“ 1923. godine. U listovima i časopisima „Kritika“, „Literatura“, „Književnik“, „Hrvatska revija“, „Hrvatsko kolo“, „Hrvatski dnevnik“, „Hrvatski list“, „Pečat“, „Antena“, „Literatura“, „Obzor“, „Nova Hrvatska“, „Vijenac“, „Hrvatski narod“, „Novost“, „Forum“, „Politika“, „Vjesnik“, „NIN“, „Rad JAZU“, „Republika“, „Savremenik“ je surađivao i objavljivao svoja dela. Sa Miroslavom Krležom je surađivao na listu „Književna republika“.

Godine 1936. njegova pesma „Trubač sa Seine“ nagrađena je od strane Društva hrvatskih književnika. Nakon Drugog svetskog rata radio je kao urednik u izdavačkom preduzeću „Zora“.

Godine 1951. izabran je za člana Jugoslavenske akademije nauka i umetnosti. Od 1958. godine sve do penzije uređivao je biblioteke „Jugoslovenski pisci“, „Slavenski pisci“ i „Savremeni pisci Hrvatske“. Godine 1954. za zbirku pesama „Osvijetljeni put“ dobio je nagradu Saveza književnika Jugoslavije.

Sa svojih sedamdeset osam godina Dobriša Cesarić postigao je jako puno. Napisao je zavidan broj lepih i jednostavnih stihova hrvatske lirike, izdao par knjiga pesama, prevodio strane autore i bio obilno prevođen, a bio je počašćen brojnim nagradama.

Između ostalih književnih nagrada pridružila se i Zmajeva nagrada 1960. godine, Nagrada „Vladimir Nazor“ za životno delo 1969. godine.

Bio je i predsednik Društva hrvatskih književnika od 1962. do 1963. godine. Godine 1976. dobio je nagradu „Goranov vijenac“.

Dobriša Cesarić spada u red najprevođenijih hrvatskih pesnika. Osim na sve slavenske jezike, pesme su mu prevođene na engleski, italijanski, mađarski, nemački, francuski, španjolski, rumunski, turski, albanski, latinski i esperanto.

RTV Zagreb i Filmoteka 16 snimale su i objavile nekoliko dokumentarnih reportaža i obrazovnih filmova o Cesariću. Godine 1977. u Osijeku i Slavonskoj Požegi održani su naučni skupovi o njegovom pesništvu. U Gradskoj knjižari u Osijeku otvorena je njegova spomen-soba.

Njemu u čast, grad Požega od 2003. godine održava Dane Dobriše Cesarića, gde se pesnicima dodeljuje pesnička nagrada Dobriša Cesarić.

U Osijeku je 2011. godine prilikom aktivnosti „Hrvatske akademije znanosti i umetnosti“, na osječkom Filozofskom fakultetu,  upriličena svečana akademija posvećena liku i delu akademika Dobriše Cesarića.

Dugo je bolovao od oštećene jetre i dijabetesa. Umro je u Zagrebu u 79. godini. Sahranjen je na groblju Mirogoj u Zagrebu

Karijera pisca

U književnosti Cesarić se prvi put pojavio kao četrnaestogodišnjak 1916. godine s pesmom „I ja ljubim“ koju je objavio u zagrebačkom omladinskom časopisu „Pobratim“. Vrata hrvatske poezije su mu se otvorila pesmom „Buđenje šume“ koja je objavljena u književnom listu „Kritika“ 1920. godine.

Njegova prva zbirka pesama „Lirika“ objavljena je 1931. godine i priznata nagradom Jugoslavenske akademije. Pesmu „Slavonija“ slučajno je pronašao i objavio Ivan Goran Kovačić, tadašnji urednik kulture u novinama.

Cesarić je surađivao u mnogim književnim časopisima, objavio književne recenzije i prevodio dela sa njemačkog, ruskog, italijanskog, bugarskog i mađarskog jezika.

Cesarić je u italijansku antologiju svetske lirike ušao sa „Poeti del mondo“ 1939. godine. Ušao je i u nemačku liriku savremene evropske antologije sa pesmom „Voćka poslije kiše“ i druge antologijske pesme: „Balada iz predgrađa“, „Oblak“, „Pjesma mrtvog pjesnika“, „Slap“, „Povratak“, koje su prevedene i na mnoge druge svetske jezike. Te je 1946. godine ušao u antologiju sa pesmom „Slavjanski poeti“ na bugarskom jeziku.

Među velikim hrvatskim pesnicima bio je i Cesarić koji je za više od pola veka napisao stotinjak pesama. Pesničko stvaralaštvo Dobriše Cesarića sadrži desetak knjiga pesama, te veći broj knjiga iz njegove poezije i prepeva.

Svi su izgledi da je mnogo toga ostalo sakriveno u ovom pesniku, te da je pesma „Sakrivena bol“ pesma o njemu samom.

Objavio je nekoliko knjiga: „Lirika“ (1931. godine), „Spašena svijetla“ (1938. godine), „Izabrani stihovi“ (1942. godine), „Pjesme“ (1951. godine), „Knjiga prepjeva“ (1951. godine), „Osvijetljeni put“ (1953. godine), „Goli časovi“ (1956. godine), „Proljeće koje nije moje“ (1957. godine), „Izabrane pjesme“ (1960. godine), te izbori lirike „Moj prijatelju“ (1966. godine) i „Slap“ (1970. godine), „Izabrane pjesme“ (1973. godine), „Pjesme. Memoarska proza“ (1976. godine), „Voćka poslije kiše“ (1978. godine) i objavio je zbirku prevođenja svetskih pesnika.

Neka dela objavljena su posmrtno, kao što su: „Srebrna zrnca u pjesniku“, „Balada iz predgrađa“, „Povratak“, „Kadikad“, „Dobriša Cesarić. Pjesme“ i „Izabrana djela“.

Njegove pesme su izraz izvornog iskustva; one ne proizlaze iz prethodno proizvedenih verbalnih imitacija fiksnih stereotipnih oblika. Njegove pesme imaju prirodan tok.

Iza njih leži misao, ideja; one nisu redosled slučajnosti, nego sled unutrašnjih hijeroglifa, iskrenog izlivanja emocija.

Treba zapamtiti još jednu jedinstvenu osobinu pisanja ovog pesnika. I to je povremeni, ali vrlo uverljiv napor pesnika da oživi radost koja je potisnuta.

Očigledno se takve ideje obično pojavljuju u pesničkim večernjim i noćnim motivima – ambijentu koji je potaknuo i neke druge najmračnije kreacije drugih pesnika.

Mnogi Cesarićevi stihovi iz zamračenog urbanog naselja rastu pred očima čitalaca, kao neki fluorescentni odsjaji.

Lirika ovog pesnika rodila se i rasla između dva svetska rata, a došla je do punog izraza posle Drugog svetskog rata. Ta lirika rasla je tiho i polako, a nastala je po uzoru na mnoge pesnike, kao što su A. B. Šimić, S. S. Kranjčević, A. G. Matoš, V. Vidrić, dok su zajedno sa ovim pesnikom mnogi pesnici obeležili jednu epohu, kao što su Miroslav Krleža i Tin Ujević.

Cesariću je pošlo za rukom da uz takve prethodnike i sa takvim savremenicima osigura svoje mesto u hrvatskoj poeziji, pa kad se govori o modernom hrvatskom pesništvu, ne može se ne istaći Dobriša Cesarić, kao jednog od osnivača takvog pesništva.

Lirika mu je romantična i modernistička (stilski dolazi do izražaja kontrast, alegorija, metafora i gradacija, doživljaji gradskoga i seoskog krajolika, romantične reči i ritmičnost).

Lirika mu odaje misao koja se bazira na uočavanju suprotnosti između prolaznog i večnog, idealnog i realnog, običnog i neobičnog, ružnog i lepog.

Antiteza u sklopu poetske vizije i motivacija je u njegovom stvaralačkom činu u kojem se nalazi i životni smisao. Svet i bivanje stiču tako u Cesarića svoje opravdanje jedino kao estetski fenomen. Time se istovremeno podnose nesavršenosti sveta, njegov karakter i prevladavanje pesimizma.

Reči je strogo birao i krajnje oslobađao. Odatle se polazi od utisaka jednostavnosti i naglašene identifikacije čitaoca i lirskog subjekta.

Cesarić jednostavnim jezikom izrekao moderne sadržaje: povlačenje i otuđivanje od urbane civilizacije u pesmama „Pjesnik“ i „Jesenja pjesma“, doživljaj bola u pesmama „Sakriveni bol“ i „Krik“, iskustvo stalnog vraćanja u pesmama „Povratak“, „Pred jednom starom nadgrobnom pločom“.

Osnovna je tema Cesarićeve poezije život i njegova antiteza smrt, i u tom poređenju izražava radost i bol, što je u nekim pesmama izraženo „Slutnja“, „Mala kavana“, „Ljubavno predvečerje“, „Mrtvac“, „Pjesma o smrti“ i druge, a u nekim pesmama sadržano u vidu slika i simbola „Jesenje jutro“, „Jesenje popodne“, „Šetnja“, „Rana ptica“, „Slavonija“, „Početak proljeća“, „Proljetna kiša“ i druge, kojim se nadovezuje na impresionističko-simboličku poeziju.

Takvoj se poeziji približava još po ritmičko-muzičkim svojstvima svojih stihova. Pesnik je tražio vlastiti izraz pronalazeći ga u sintezi s romantičkim postupcima. Velikoj popularnosti Cesarićeve poezije ne doprinosi samo njena jednostavnost i jasnoća, nego i njena narativnost.

Cesarićevom doživljavanju života bliska je struktura balade, a njegovi stihovi sadrže elemente priče na kojoj se gradi osnovno lirsko iskustvo, najčešće otvoreno za razna shvatanja i analize.

U pesmama od desetak stihova, kakvih ima dosta, zna konstruisati sažetu priču s osećajnom i misaonom lirskom osnovom.

Kada ponavlja stihove i strofe, uspeva u tome da istim rečima daje nova značenja. Njegova osećajnost i druženje sa pesnicima Krležomi Šimićem dali su mu inspiraciju za pisanje socijalnih pesama sa kojima nastavlja ekspresionističku tradiciju, lišenu pobune i geva.

U pesmama sa socijalnim temama kao što su „Mrtvačnica najbjednijih“, „Vagonaši“, „Zidari“ i „Predgrađe“ pridružio se piscima socijalne književnosti između dva svetska rata.

Motivi iz gradskog načina života i monotone gradske svakodnevice takođe su mu estetski privlačni, bogati ih romantičnim sadržajima, što ga čini standardnim urbanim pesnikom.

Pisao je pesme za decu objavljene u „Zlatnoj knjizi svjetske poezije za djecu Zvonimira Baloga“ 1975. godine. Dobijao je uglavnom pozitivne kritike za svoje stvaralaštvo.

Stekao je ugled muzikalnog hrvatskog pesnika zahvaljujući raznovrsnim ponavljanjima glasova, reči, stihova i strofa koji vode poreklo iz usmenog pesništva kao što su romanse, balade i gradske popevke.

Pesme su mu spontane i jednostavne, pri čemu naročitu pažnju pridaje kompoziciji pesme, vođen načelom cikličnosti. Kombinovao je visoke teme sa niskim postupcima popularnih šansona i šlagera, tako da mu lirika na umetnički sugestivan način briše jaz između običnog i uzvišenog, gde svakodnevno postaje sudbinsko.

U  istraživačko-spoznajnom pristupu, pesme iz opusa Dobriše Cesarića u periodu od 1931. do 1978. godine su muzički komponovane i na spisku tih muzički nagrađivanih pesama, nailazi se na sledeću umetničku ponudu: “Voćka poslije kiše“, i „Tiho,o tiho govori mi jesen“, muzički je komponovalo pet kompozitora, pesmu „Povratak“, četiri kompozitora, tri kompozitora su izabrali pesme „Ljubav“, „Mala kavana“, „Oblak“, „Početak proljeća“ i „U suton“.

Dva puta su komponovane „Balada iz predgrađa“, „Jesen“, „Kasna jesen“, „Ljubavno predvečerje“, „Mrtva luka“, „Pjeni se more“, a jednom „Breze na ulici“, „Dvoje“, „Jedne noći“, „Jesenje jutro“, „Kad budem trava“, „Ma kako uzdiglo se srce“, „Mladić na uglu“, „Mrtvačnica najbjednijih“, „Na novu plovidbu“, „Orao“, „Pitanje“, „Pjesma gorka“, „Pjesma mrtvog pjesnika“, „Pjesma o kurtizani“, „Pjesma o lijepoj Manon“, „Pjesma o probudjenim spomenima“, „Pjesma o smrti“, „Pjesma palom avijatičaru“, „Poludjela ptica“, „Predjesenji dan“, „Proljetna kiša“, „Putujući Slavonijom“, „Rana ptica“, „Rimska fontana“, „Sakriveni bol“, „Slap“, „Tišina“, „Verglaš“, „Vjetru“ i druge.

Kompozitori koji su u Cesarićevom opusu našli snažno lično nadahnuće su i Arsen Dedić, Hrvoje Hegedušić, Ibrica Jusić, Ivica Percl i drugi.

Pored lirike, objavio je kritike i memoare, kao što su „O A. B. Šimiću“, „Prije trideset godina“, „Prve moje uspomene na Krležu“, „Sjećanje na Gorana“, „Moje osječko đakovanje“.

Citati i izreke

• „Alkohol ubija … znamo, o znamo, znamo da alkohol škodi, no rakije, rakije, rakije amo, jer utjehe nema u vodi“. („Vagonaši“)
• „Gle malu voćku poslije kiše: puna je kapi, pa ih njiše. I bliješti, suncem obasjana, čudesna raskoš njenih grana“. („Voćka poslije kiše“)
• „I kada sniježi, a spušta se tama, u pahuljama tišina je sama“. („Jesen“)
• „I lije na uglu petrolejska lampa svjetlost crvenkastožutu na debelo blato kraj staroga plota i dvije, tri cigle na putu“. („Balada iz predgrađa“)
• „Još bi nam mogla desiti se ljubav, desiti – velim, ali ja ne znam da li da je želim ili ne želim“. („Povratak“)
• „Moj prijatelju, mene više nema, al nisam samo zemlja, samo trava, jer knjiga ta, što držiš je u ruci, samo je dio mene koji spava“. („Pjesma mrtvog pjesnika“)

Bibliografija

„Lirika“, Zagreb (1931. godine)

„Spasena svjetla“, Zagreb (1938. godine)

„Izabrani stihovi“, Zagreb (1942. godine)

„Pjesme“, Zagreb (1951. godine)

„Knjiga prepjeva“, Zagreb (1951. godine)

„Osvijetljeni put“, Zagreb (1953. godine)

„Tri pjesme“, Zagreb (1955. godine)

„Goli časovi“, Novi Sad (1956. godine)

„Proljeće koje nije moje“, Zagreb (1957. godine)

„Izabrane pjesme“, Zagreb (1960. godine)

„Poezija“, Skoplje (1965. godine)

„Moj prijatelju“, Zagreb (1966. godine)

„Slap, izabrane pjesme“, Zagreb (1970. godine)

„Svjetla za daljine“, Beograd (1975. godine)

„Izabrana lirika“, Beograd (1975. godine)

„Izabrane pjesme i prepjevi“, Sarajevo (1975. godine)

„Pjesme. Memoarska proza“, Zagreb (1976. godine)

„Voćka poslije kiše“, Zagreb (1978. godine)

Posthumno

„Srebrna zrnca pijeska“, Zagreb (1985. godine)

„Spasena svjetla“, Zagreb (1985. godine)

„Gle malu voćku poslije kiše“, Zagreb (1988. godine)

„Balada iz predgrađa“, Zagreb (1992. godine)

„Povratak“, Zagreb (1995. godine)

„Kadikad“, Zagreb (1997. godine)

„Dobriša Cesarić. Pjesme“, ABC naklada, Zagreb (2007. godine)

„Izabrana djela“, (prir. Vinko Brešić), 2. dopunjeno izd., Matica hrvatska, Zagreb (2008. godine)