Dobrica Ćosić

Biografija

Dobrica Ćosić ili zvanično – Dobrosav Ćosić je jedan od najistaknutijih srpskih književnih stvaralaca XX i XXI veka. Rođen je 29. decembra 1921. godine u Velikoj Drenovi, kod Trstenika. Umro je 18. maja 2014. godine u Beogradu.

Završio je Srednju poljoprivrednu školu u župskom Aleksandrovcu, Negotinu i Valjevu, gde je maturirao 1942. godine.

U toku II Svetskog rata bio je član Rasinskog partizanskog odreda, u statusu političkog komesara i člana komiteta Saveza komunističke omladine Jugoslavije, Komunističke partije Jugoslavije, za Srbiju.

Po završetku rata, Dobrica Ćosić je bio član Centralnog komiteta komunističke partije Srbije i narodni poslanik u Republičkoj i Saveznoj skupštini.

Ovaj istaknuti srpski pisac i politički teoretičar bio je i redovni član Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU) i prvi predsednik Savezne Republike Jugoslavije (1992 – 1993).

Na domaću književnu scenu stupio je 1951. godine, objavljivanjem romana „Daleko je sunce“, koji mnogi književni kritičari smatraju prvom kritikom revolucije.

U nekoj vrsti predgovora za ovaj roman, Dobrica Ćosić je svoju autobiografiju započeo rečima:

„U svet sam stupio u prtenim gaćama, bosonog i u svinjskim opancima, sa bolešljivim okom i strahom od grada, suše i deda Jefimijevog mučeničkog gneva na sve i svakog ko štetu biljkama i stoci čini, imanje i njegovinu ugrožava, sa stidom zbog babe Savete, od očaja ženskog i inata, uvek pijane; sa žeravičkom željom da imam najveći vinograd u Velikoj Drenovi, da celo Belo brdo bude moj vinograd, da što pre vratim sve dugove svog oca Žike i deda Alekse; rastao sam sa najtajnijom čežnjom da me voli najlepša devojka na svetu, moja učiteljica Persida, što me ćirilicom naučila...“

U predvečerje II Svetskog rata, 1939. godine, nakon neuspelog pokušaja da stručno znanje, stečeno u školi, primeni na porodičnom imanju, ne bi li se život na selu unapredio koliko – toliko, Dobrica Ćosić dolazi do spoznaje da promene treba vršiti, ali ne na njivama i u vinogradima, već u državi: „ …treba srušiti sve to što čini vlast i što vlada narodom; treba slistiti gospodu gazde i sve silnike…“.

Za to je bilo bezbroj primera, u neposrednom okruženju – njegov otac se gušio u dugovima, besparica je, poput kuge harala srpskim selom, sve manje se verovalo u zemlju…

Sa druge strane – seljani su sve više počeli da čitaju novine, oko retkih radio aparata tokom večeri, skupljalo se celo selo, o Hitleru se sve više govorilo, a u krugovima seoske omladine počela je da se rađa nova vera: socijalizam, proletarijat, Rusija…

Tako se, na početku nastavka školovanja u Poljoprivrednoj školi u Negotinu, najpre upoznao sa zabranjenom knjigom Voljgina „Materijalističko shvatanje istorije“, Segalovom „Političkom ekonomijom, brošurom „Staljin“, Ustavom SSSR-a, a od svojih drugova je dobio otvoren poziv da se priključi Savezu komunističke omladine Jugoslavije.

„Te noći sam dugo zurio u kube Bukovskog manastira mučeći se sa sobom…“, opisao je mladi Ćosić svoje moralne dileme, pre donošenja odluke da postane vojnik revolucije. I prelomio je – da bude revolucionar, a ne „podanik i poslušnik države i vlasti“.

U ratnim danima, da bi mogao da se bori, živi, preživi i pobedi, Dobrica Ćosić je po sopstvenom priznanju bio prinuđen da svestrano i temeljno saznaje dve, za život i književnost, odlučujuće oblasti: etiku i psihologiju.

Sposobnost opažanja, analiza ljudskih osobina i sagledavanje društvenih okolnosti svoga vremena, koje je mladi revolucionar pokazivao, nisu ostali nezapaženi. Vrlo rano je počeo da radi u sektoru agitacije i propagande i počeo da piše.

Tokom 1943. godine, za „Glas“, list Narodnooslobodilačkog fronta Srbije, napisao je članak o četničkom teroru, a za „Mladi borac“, list Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Srbije, članak o zadacima omladine.

Dolaskom slobode, oktobra 1944. godine i selidbe u Beograd, nastavio je pisanje članaka o obnovi zemlje i crtice iz rata, ali i sticao nove životne prijatelje.

Kada je 1948. godine došlo do čuvenog sukoba između jugoslovenoskog i sovjetskog državnog vrha, na čelu sa Titom i Staljinom, Dobricu Ćosića je život stavio na nova, složena moralna iskušenja – revolucionarna doslednost ili vera u posedovanje književnog dara.

Upravo je borba protiv Kominterne i gnev na Staljina, zbog obezvređivanja narodnooslobodilačke borbe naroda Jugoslavije, uslovila nastajanje hronike o rasinskom odredu, čiji je borac Ćosić bio, odnosno njegovog prvog romana „Daleko je sunce“.

Status političkog disidenta Dobrica Ćosić je počeo da gradi otvaranjem pitanja statusa Golog otoka, tamnice brojnih komunista koji su, nakon donošenja rezolucije Informbiroa, stali na stranu Staljina, nastavio suprostavljenjem političkoj likvidaciji najuticajnijeg srpskog komuniste Aleksandra Rankovića i definitivno učvrstio svojim stavom o statusu Kosova i Metohije, koji je promovisao 1968. godine.

Stav o tzv. kosovskom pitanju učinio je Dobricu Ćosića jednim od najpoznatijih Titovih opozicionara.

Svoju književnu karijeru Dobrica Ćosić, u statusu slobodnog umetnika, započeo je 1951. godine. Poznavaoci njegovog dela smatraju da su u romanu „Koreni“, zapravo i koreni ovog pisca, u kome je na maestralan način, dočarao istorijsku sliku srbijanskog XIX veka i učinio da postane i ostane jedan od najznačajnijih romana srpske književnosti.

Borisav Mihailović je 1955. godine, u pogovoru ovog romana napisao: „Koreni su se zarili duboko u zemlju“ … i postali… „prvenac jedne porodice romana koju će Ćosić još napisati“.

Nakon romana „Koreni“, usledilo je delo, zapravo knjiga izveštaja iz Mađarske pod sovjetskim tenkovima – „Sedam dana u Budimpešti“, objavljeno 1956. godine, da bi 1961. godine čitalačkoj publici predstavljen roman – trilogija „Deobe“ – „delo nesanice i strave Dobrice Ćosića“ (iz pogovora Dragoljuba Stojadinovića).

Deobe koje žive i danas, deobe na četnike i partizane, sa najavom sveukupne tragike tih podela.

Zanimljivo je da je, duže od decenije nakon objavljivanja ovog romana, Ćosić objavljivao isključivo eseje: godine 1964. – „Akcija“, godine 1966. – „Odgovornosti“ i godine 1971. – „Moć i strepnje“.

U međuvremenu, 1966. godine, objavio je roman „Bajka“, autentičan utopijski putopis „kroz neverovatna vizuelna carstva“ (iz pogovora Slobodana Selenića).

U periodu od 1972. do 1979. godine nastao je roman „Vreme smrti“, potresna priča o golgoti srpstva u periodu započetom Sarajevskim atentatom – o Prvom svetskom ratu, ispričana kroz život uglednog domaćina Aćima Katića, nadničara Tole Dačića i njihovih potomaka, proistekla iz njihovog Prerova, te Ćosićeve okosnice – simbola srpske borbe za slobodu i očuvanje nacionalnog identiteta.

Godine 1982., Ćosić je objavio esej „Stvarno i moguće“, a zatim trilogiju „Vreme zla“, koju čine „Grešnik“, „Otpadnik“ i „Vernik“.

Romanom „Vreme vlasti“, objavljenom 1996. godine, Ćosić je okončao porodičnu sagu o Katićima i Dačićima započetu vek ranije, romanom „Koreni“.

U periodu od 2000. godine do 2008. godine je u formi dnevnika objavio šest knjiga „Piščevi zapisi“ („Lična istorija jednog naroda“).

Prva knjiga „Vreme nade“ obuhvatala je period od 1951. – 1968. godine; druga knjiga „Vreme iskušenja“ obuhvatala je period od 1969. godine – 1980. godine; treća knjiga „Vreme otpora“ obuhvatala je period od 1981. godine – 1991. godine; četvrta knjiga „Vreme vlasti“ obuhvatala je period od 1992. godine – 1993. godine; peta knjiga „Vreme poraza“ obuhvatala je period od 1993. godine – 1999. godine.

Ćosić je 2004. godine objavio knjigu „Kosovo“, a naredne godine roman „Prijatelji“. Dve godine kasnije objavio je roman „Vreme vlasti 2“, kojim je zaokružena priča o gubitku Kosova.

Svoje dnevničke beleške iz perioda od 21. marta 1999. godine do 1. januara 2000. godine, kada je Srbija bila meta bombardovanja zemalja Nato alijanse, Ćosić je objavio 2009. godine, pod nazivom „Vreme zmija“.

Godine 2011. objavljen je poslednji roman Dobrice Ćosića „U tuđem veku“, kako je nazvao novi, 21. vek, koji zapravo predstavlja dnevnik Dobrice Ćosića, predsednika Savezne Republike Jugoslavije.

Za mnoge jedan od najznačajnijih književnih stvaralaca, za mnoge druge – ortodoksni nacionalista, zaslužan za buđenje nacionalističkih težnji srpskog naroda u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, Dobrica Ćosić je svakako ličnost koja je učestvovala u kreiranju istorije na ovdašnjim prostorima.

Osporavan i hvaljen do ekstremnih granica, ostaće upamćen i po brojnim nagradama za svoj književni opus – prvi je dobitnik Ninove nagrade (1954. godine) za roman „Koreni“, drugi put je istu nagradu dobio za trilogiju „Deobe“ (1961. godine).

Udruženje književnika Srbije dodelilo je 1986. godine Dobrici Ćosiću nagradu za izuzetan značaj za književno stvaralaštvo.

Dobitnik je i prestižne Njegoševe nagrade 1990. godine za roman „Vreme zla“ i specijalne Vukove nagrade, 1991. godine.

Narodna biblioteka Srbije nagrađivala ga je za najčitaniju domaću knjigu – 1990. godine za roman „Vernik“ i 1996. godine za roman „Vreme vlasti“.

Književna nagrada „Zlatni krst Kneza Lazara“ mu je pripala juna 1993. godine. U Kruševačkom narodnom pozorištu mu je uručena nagrada „Zlatni krst despota Stefana Lazarevića.

Tokom 1998. godine romani „Grešnik“ i „Otpadnik“ takođe su bile najčitanije knjige, ali iz političkih razloga, Ćosić nije nagrađivan za njih.

Dobrica Ćosić je dobitnik i brojnih inostranih nagrada. Između ostalih dobio je nagradu „Puškin“ za izuzetne zasluge u književnosti od strane Prvog slovenskog foruma umetnosti „Zlatni vitez“.

1989. godine je dobio Povelju Zadužbine Jakova Ignjatovića iz Budimpešte.

Dobrica Ćosić je čak tri puta kandidovan za Nobelovu nagradu od strane britanskih i francuskih institucija (1983., 1989. i 2011. godine).

Izdavačka kuća „L’age d’Homme“ iz Pariza objavila je tom romana „Vreme smrti“, sa prevodom Slobodana Despota.

Dobrica Ćosić je bio oženjen Božicom, sa kojom je proveo više od pedeset godina u braku, do njene smrti 2006. godine. Sa njom ima ćerku Anu, i dvoje unučadi – Milenu (1981) i Nikolu (1982).

Svoje poslednje obraćanje narodu je imao povodom novog izdanja romana „Vreme smrti“, prvog posle 30 godina, najavljeno 2014. godine.

Ubrzo nakon toga, Dobrica Ćosić je preminuo u porodičnoj kući u Beogradu, u 93. godini. Sahranjen je 18. maja 2014. godine u porodičnoj grobnici na Novom groblju u Beogradu, a opelo je služio tada, episkop bački, Irinej.

Hronologija književnih dela Dobrice Ćosića:

• Daleko je sunce (1951)
• Koreni (1954)
• Deobe 1 – 3 (1961)
• Akcija (1964)
• Bajka (1965)
• Moć i strepnje (1971)
• Vreme smrti 1 – 4 (1972 – 1979)
• Stvarno i moguće (1982)
• Vreme zla: Grešnik (1985)
• Vreme zla: Otpadnik (1986)
• Vreme zla: Vernik (1990)
• Promene (1992)
• Vreme vlasti 1 (1996)
• Piščevi zapisi 1951 – 1968 (2000)
• Piščevi zapisi 1992 – 1993 (2004)
• Srpsko pitanje 1 – 2 (2002 – 2003)
• Pisci moga veka (2002)
• Kosovo (2004)
• Prijatelji (2005)
• Vreme vlasti 2 (2007)
• Piščevi zapisi 1993 – 1999 (2008)
• Piščevi zapisi 1999 – 2000: Vreme zmija (2008)
• Srpsko pitanje u XX veku (2009)
• U tuđem veku (2011)
• Bosanski rat (2012)
• U tuđem veku 2 (2015) – izdata posthumno.

Književna dela napisana o Dobrici Ćosiću:

• Pesnik revolucije na predsedničkom brodu, Danilo Kiš (1986)
• Čovek u svom vremenu: razgovori sa Dobricom Ćosićem, Slavoljub Đukić (1989)
• Autoritet bez vlasti, prof. dr Svetozar Stojanović (1993)
• Dobrica Ćosić ili predsednik bez vlasti, Dragoslav Rančić (1993)
• Šta je stvarno rekao Dobrica Ćosić, Milan Nikolić (1995)
• Vreme pisca: životopis Dobrice Ćosića, Radovan Popović (2000)
• Lovljenje vetra, politička ispovest Dobrice Ćosića, Slavoljub Đukić (2001)
• Vreme i Roman: Eseji o romanima Dobrice Ćosića, Miroslav Egerić (2001)
• Zavičaj i Prerovo Dobrice Ćosića, Boško Ruđinčanin (2002)
• Gang of four, Zoran Ćirić (2005)
• Knjiga o Ćosiću, Dragoljub Todorović (2005)
• Dobrica Ćosić: Bibliografija, Dejan Vukićević (2010)
• Prepiska 1991. – 1999., Miroslav Majkl Đorđević
• Moj beogradski dnevnik: susreti i razgovori sa Dobricom Ćosićem 2006. – 2011., Darko Hudelist (2012)
• Bosanski rat Dobrice Ćosića, Muhamed Mujkić (2013)
• Ogledalo Dobrice Ćosića, Milivoje Pavlović (2014).

Pored navedenih dela, o Dobrici Ćosiću su pisane brojne književne literature i kritike, a o njemu su pisali još i V. Gligorić, M. Pervić, B. Mihailović Mikiz, R. Vučković, P. Džadžić, A. Petrov, Dragan Jeremić, Slavko Leovac, Gajo Peleš,Milo Bandić i mnogi drugi.