Čedo Vuković

Biografija

Čedo Vuković je bio jugoslovenski i crnogorski književnik i akademik. Rođen je 28. septembra 1920. godine u selu Đulići pored Andrijevice. Umro je 8. aprila 2014. godine u Budvi. Bio je učesnik Narodno-oslobodilačke borbe, a jedan deo života proveo je radeći u Beogradu.

Vuković je jedan od najznačajnijih savremenih crnogorskih književnika. Napisao je 15 romana, a najveću popularnost stekao je objavljujući knjige za decu.

„Tim Lavlje srce“, „Letilica profesora Bistrouma“, „Halo nebo“ i mnoge druge knjige donele su mu prestižne nagrade, poput nagrade AVNOJ-a za književnost, Trinaestojulske nagrade Crne Gore i novosadske Zmajeve nagrade.

Za dopisnog člana Crnogorske akademije nauka i umetnosti izabran je 24. jula 1977. godine, a za redovnog 22. oktobra 1981. godine.

Detinjstvo i obrazovanje

Čedo Vuković je rođen 1920. godine u Đulićima kod Andrijevice. U rodnom mestu je završio osnovnu školu, a nakon toga upisao je gimnaziju u Peći.

Posle mature upisao je književnost u Beogradu, gde je i ostao da radi sve do 1953. godine.

Romani, eseji, zbirke

Njegove studentske i poststudentske dane obeležio je Drugi svetski rat, pa je tako postao učesnik Narodno-oslobodilačke borbe.

Prvo delo objavio je 1948. godine. Reč je o poemi za decu pod naslovom „Vitorog“. Već sledeće godine objavio je zbirku „Pripovijetke“.

Godine 1952. u knjižarama se pojavila nova knjiga pod naslovom „Visine“, a naredne godine objavio je dečji roman „Svemoćno oko“. Reč je o knjizi koja se sastoji iz 19 priča povezanih istom temom – avanturama dečaka Željka, koji uz pomoć magične sprave „svemoćno oko“ doživljava neverovatne stvari.

„Svemoćno oko“ mu omogućuje da, kada to poželi može nešto da poveća ili smanji, pa čak i da stvari učini nevidljivim. Roman nosi jednu vrlo važnu poruku – Željko je ispočetka spravu koristio samo da bi udovoljio sebi, a onda je shvatio da bi uz pomoć nje mogao da pomogne i drugim ljudima.

Iste, 1953. godine vratio se u Crnu Goru. U Podgorici je radio kao urednik književnog časopisa „Stvaranje“. Priredio je brojna izdanja knjiga, među kojima su „Petar I Petrović: Freske na kamenu“ koja je objavljena 1966. godine, „Nadvremenski glasovi“ iz 1971. godine, „Izviriječ“ iz 1973. godine, te „Petar I Petrović: Poslanice“ iz 1993. godine.

U međuvremenu vredno je pisao knjige za decu i odrasle. Godine 1955. objavio je roman „Bez redenika“, a 1956. godine dečji roman „Tim lavlje srce“. Reč je o maštovitoj priči o neobičnoj fudbalskoj ekipi „Lavlje srce“.

Vuković je za glavnog junaka ponovo izabrao dečaka Željka, koji razočaran u omiljeni fudbalski klub odluči da sastavi svoj tim u kojima igraju, ni manje ni više nego životinje. Kapiten ove ekipe je lav Grivaš, a ekipu još čine Skok, Komarac, Šaponja, Češko, Gegula, tetka Jula i ostali.

Knjiga je prevedena na italijanski jezik pod naslovom „La squadra Cuor di Leone“. 1958. objavio je komediju u tri čina pod naslovom „Ratni gosti“.

Nakon ovog dečjeg romana, Vuković se ponovo vratio ozbiljnim temama namenjenim odraslima. Godine 1959. godine objavio je roman „Mrtvo Duboko“. Reč je o romanu čiji je glavni moto „U zemnici dan je crnji od noći, a noć je crnji od groba“.

Glavni junaci ove priče su partizani koji se kriju od četnika u zabačenom crnogorskom selu Mrtvo Duboko. Na ovaj način Vuković je privukao veliku pažnju književnih kritičara širom bivše Jugoslavije. S obzirom da je i sam bio učesnik NOR-a, svoja iskustva iz rata verno je preneo na papir.

Da je Čedo Vuković bio odličan poznavalac dečje prirode, te da mu je pisanje za decu bilo veoma drago pokazuje i njegov naredni roman „Letilica profesora Bistrouma“ koji je 1961. godine objavila beogradska „Prosveta“. Čudovište, zmaj Nestižem, profesor Bistroum i, naravno, dečak Željko glavni su junaci romana crnogorskog autora.

Tokom 1963. Vuković je objavio dve knjige – dečji roman „Halo nebo“ i istorijski roman „Poruke“. Roman „Poruke“ uvršten je u kolekciju „Crnogorski roman“ u izdanju „Vijesti“.

Pisao je pripovetke, eseje, dramska dela i poeme, a 1971. godine objavio je izbor starih zapisa „Nadvremenski glasovi“, usledio je izbor iz crnogorske proze „Izviriječ“, knjige eseja „Na bjelinama vremena“ i „Sam sa sobom“.

Godine 1979. objavio je dva društvena romana „Izbi buna“ i „Teče Tara“, revolucionarni roman „Kolo nad kolom“, te istorijska dela „Brđovići sa Karuča“ i „Pod Skadrom“.

Roman „Rijeka“ štampan je 1988. godine, a 1990. godine objavljen je „Mitski dekameron“. Početkom devedesetih godina objavio je knjigu „Harmonija“ (1992) i poeme „Sinovi mikrokozma“ (1993) i „Makarije (1994).

„Izabrana djela za djecu“ Čede Vukovića objavljena su 1994. godine, a šest godina kasnije i „Sabrana djela“ .

Poslednju deceniju života proveo je na relaciji Podgorica – Budva, a preminuo je 2014. godine u Budvi.

Značaj

Čedo Vuković je pisao pripovetke, poeme, romane, eseje i knjige za decu, a smatra se jednim od najznačajnijih modernih crnogorskih književnika.

Njegov značaj ogleda se i u činjenici da nije robovao samo jednom žanru – njegov opus kreće se od istorijskih do socijalnih romana, a u delima za decu pokazao da mu je fantastika vrlo bliska.

Mnogi književni kritičari slažu se da je bio duboko ukorenjen u crnogorski prostor i duhovnost, a to je pokazao i prilikom rada na sistematizaciji kulturnog nasleđa Crne Gore.

Bio je član Saveta Crne Gore, nekoliko puta biran za predsednika Udruženja književnika Crne Gore, te dva puta izabran za potpredsednika Crnogorske akademije nauka i umetnosti čiji je dopisni član od 1977. godine, a redovni od 1981. godine.

Njegovi romani za decu danas su obavezna lektira u osnovnim školama u Srbiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini.

Nagrade i priznanja

Čedo Vuković je dobitnik brojnih nagrada i priznanja, poput nagrade AVNOJ-a za književnost, Trinaestojulske nagrade Crne Gore i Zmajeve nagrade.

Dvostruki je dobitnik najvišeg nacionalnog priznanja, nosilac nagrade Udruženja književnika Crne Gore. Osim toga, dobitnik je nagrade Grada teatra „Stefan Mitrov Ljubiša“ i nosilac Ordena Republike Francuske.

Bibliografija

• 1948. Vitorog
• 1949. Pripovijetke
• 1952. Visine
• 1953. Svemoćno oko
• 1955. Bez redenika
• 1956. Tim lavlje srce
• 1959. Mrtvo duboko
• 1961. Letilica profesora Bistrouma
• 1963. Halo nebo
• 1963. Poruke
• 1968. Razvođe
• 1971. Sudilište
• 1978. Svjedočenja : izbor memoara
• 1979. Sinovi sinova
• 1984. Nad prvim stranicama Lelejske gore
• 1986. Na bjelinama vremena
• 1986. Sam sobom
• 1988. Rijeka
• 1989. Mitski dekameron
• 1990. Deveta zora
• 1992. Harmonija : mitska igra u tri čina
• 1993. Sinovi mikrokozma
• 1994. Makarije
• 1996. Poruke: Roman o Petru I
• 1997. Harmonija, mitska igra u tri čina (scenska verzija)
• 1998. Književno djelo Radonje Vešovića (zbornik radova)