Aleksandar Tišma

Biografija

Aleksandar Tišma je bio srpski pisac i pjesnik. Rođen je 16. januara 1924. godine u Horgošu, a umro je 16. februara 2003. godine u Novom Sadu.

Djetinjstvo i mladost

Aleksandar Tišma je rođen u poslijeratnim godinama u nekadašnjoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, na području južne Ugarske.

Njegova majka zvala se Olga Miler. Vodi porijeklo iz jevrejske trgovačke porodice. Školovala se u Subotici i od najranijih dana pokazivala veliku privrženost svim vrstama umjetnosti.

Otac mu se zvao Gavra. Po nacionalnosti je bio Srbin. Njegovi preci živjeli su u selu Visuće kod Gospića. Stekavši stipendiju, školovao se u Sremskim Karlovcima. Radio je kao šegrt za segedinskog trgovca. Nakon završetka Prvog svjetskog rata, u Horgošu je upoznao svoju suprugu Olgu.

Porodica se preselila u Novi Sad zbog očevog posla. Otac mu je bio omiljen u društvu. Uvijek vedrog duha, komunikativan i ekstrovertan. Majka je bila sušta suprotnost njegovom ocu. Žena sklona umjetnosti, introvertna i melanholična.

Tišma je, po želji svoje majke, od malih nogu učio strane jezike (francuski, engleski, njemački jezik).

Analizirajući pitanje ličnog identiteta, vođenog činjenicom dvojnog porijekla, postigao je lični kompromis, preuzimajući ulogu posmatrača. Nakon odabira ne učestvovanja u svijetu, postaje njegov vrsni posmatrač. Iz toga je proizašla njegova odluka da se posveti karijeri pisca, kao egzistencijalnoj karijeri svog života. Njegova analitička darovitost društva, a i sebe samog, najbolje se ogleda u djelu „Dnevnik“

Dnevnik je vodio u periodu od 1942. do 2001. godine. Pred rat je napisao autobiografiju u kojoj je prikazao neke od svojih ličnih stavova i iskustava.

Pohađao je Srpsku gimnaziju iz koje je u toku Drugog svjetskog rata izbačen. Tišma je tokom cijelog života u sebi nosio ožiljke iz rata zbog stradanja naroda kojima je pripadao. Njegov realistični roman naziva „Knjiga o Blamu“ prikazuje njegova viđenja iz ratnog perioda.

Kao Jevrej, pred nacističkom invazijom, morao je da bježi u Peštu kod porodice sa majčine strane. Tamo najprije upisuje Ekonomski fakultet, a potom se ubrzo prebacuje na Filozofski, gdje je studirao u grupi za francuski jezik i književnost.

Kao mladi student pokazuje izrazitu sklonost modernoj književnosti. Volio je da čita Prusta, Džojsa, Mana, Virdžiniju Vulf, Selinu i mnoge druge savremene pisce.

Godine 1944. upućen je u radni logor u Transilvaniji, zbog njemačke okupacije Mađarske. Često je znao reći da je tada, po prvi put, osjetio blisku pripadnost nekom kolektivu. Boravak u logoru mnogo je uticao na njegovo književno stvaralaštvo. Pisao je realistička djela.

Kada se vratio u Novi Sad, živ, ali ne i zdrav, obolio je od žutice. Morao je da leži kako bi se oporavio, pa je vrijeme prekraćivao čitajući mnoga djela realizma, ali i mnoge pustolovne knjige.

Ubrzo se preselio u Sombor, gdje je pri vojsci radio u redakciji „Biltena“. Nakon toga je angažovan kao cenzor u Armijskoj pošti. U vrijeme rata, njegovom ocu i majci su oduzeli radnju i kuću.

Zbog teškog položaja u svojoj zemlji, pokušavao je da se preseli u Francusku, gdje su bili neki od njegovih rođaka, ali bezuspješno. Nije mu pošlo za rukom da dobije pasoš.

Kao novinar je radio za list „Slobodna Vojvodina“ u Subotici i Sremskoj Mitrovici, a u njihovoj centralnoj redakciji u Novom Sadu.

Godine 1947. odlazi u Bosnu na radnu akciju, poslije koje je služio vojsku u Mostaru i Sarajevu.

Godine 1948. kao novinar je radio u redakciji beogradske „Borbe“ i postao kandidat za pristupanje Partiji. Međutim, njegova nezainteresovanost za politiku, mnogo puta mu je donijela dobro u životu. Iste godine se upisao na studije Istorije umjetnosti, pa se kao i prije, ubrzo prebacio na drugi studij, ovog puta Germanistiku, na kojoj je diplomirao.

Srednje godine

Godine 1949. godine je radio na poslovima administrativnog sekretara Matice srpske u Novom Sadu. Ovih godina u Novom Sadu se sprijateljio sa Mladenom Leskovcem i Boškom Petrovićem. Podstaknut pozitivnim kritikama svojih prijatelja, počeo je da stvara poeziju i drame.

Priču „Ibikina kuća“ objavio je u Ljetopisu Matice srpske. Prevodio je mnoga djela sa njemačkog i mađarskog jezika.

Aleksandar Tišma se oženio 1952. godine svojom lijepom kolegicom Sonjom Drakulić. Iste godine dobili su sina kojeg su nazvali Andrej.

Sve ove godine i dalje je imao želju da ode iz svoje zemlje. Prvi put je dobio pasoš 1957. godine i odmah otputovao u Pariz. Kada se vratio u Novi Sad, nadahnut putovanjem, napisao je i objavio svoje prve putopise.

Počinje njegovo plodan književni period. Pripovijetke „Kičma“ i „Krivica“ objavio je 1961. godine. Naredne godine nastavlja sa toliko željenim putovanjima i to u Poljsku, poslije koga je napisao putopis „Meridijani srednje Evrope“.

Jevrejstvo i Holokaust postaju sastavni dio mnogih njegovih dijela. Za djela ove tematike dobio je brojne nagrade: romani „Knjiga o Blamu“, „Upotreba čovjeka“, „Kapo“, zbirka pripovijetki „Škola bezbožništva“. Ovi njegovi radovi prevedeni su na sedamnaest svjetskih jezika. Doseže vrhunac svoje karijere.

Godine 1979. Tišma postaje dopisni član Vojvođanske akademije nauka (VANU), a nakon pet godina i njen redovan član.

Bio je redovan član Srpske akademije nauka i umjetnosti (SANU) od 1991. godine. Potpredsjednik ogranka Srpske akademije nauka i umjetnosti u Novom Sadu bio je od 1992. godine.

Svoju pripovijetku „Nenapisana priča“ Tišma je napisao povodom prijema u Akademiju. Pripovjetka se zasniva na piščevim neproživljenim iskustvima.

Tišma je napisao autobiografiju u kojoj je iskreno pisao o svom životu do trenutka kada je ostao bez majke. U emotivnoj autobiografiji pisao je i o društvenim odnosima tokom svog života.

Kasnije godine

Kao urednik u Izdavačkom preduzeću Matice srpske radio je sve do penzije. U devedesetim godinama prošlog vijeka bazirao se na tematikama društvenih promjena propraćenih dozom melanholije.

Tišma je bio pisac evropskog kulturnog kruga. Kao pisac, prilično daleko je bio od folklornog narativnog naslijeđa. Izražavao je ličnim pripovjedačkim obrascem. Svrstava se u red tipično gradskih pisaca.

Kroz poeziju i prozu definisao je bitna životna stanja i opisao ključna područja tragičnog postojanja u njegovom prostoru i vremenu. Svjedok je ljudske tragedije uzrokovane ljudskom vrstom. Tu polazi od nasilja kao vodeće teme mnogih svojih dijela.

Kroz poziciju svjedoka predratnog, ratnog i poslijeratnog vremena pisao je o ugroženosti ljudskih vrijednosti. Za mjesto radnje uzima novosadski prostor, vrlo rijetko neko mjesto ili zemlju izvan Vojvodine, iz koje njegovi junaci privremeno odlaze ili ih silom odvode.

Stekao je književnu slavu i ugled širom Evrope. Godine 2003. postao je član Akademije umjetnosti u Berlinu.

Tišma je umro poslije duge i teške bolesti u Novom Sadu u osamdesetoj godini. Poslije njegove smrti objavljena su njegova sabrana djela. Prema njegovom romanu „Vjere i zavjere“ 2010. godine snimljena je istoimena televizijska serija.

Nagrade i priznanja

• Brankova nagrada (1957. godine);
• Oktobarska nagrada Novog Sada (1966. godine);
• Nolitova nagrada (1977. godine);
• Ninova nagrada (1977. godine);
• Nagrada Narodne biblioteke Srbije (1978. godine);
• Nagrada Szirmai Karoly (1977., 1979. godine);
• Andrićeva nagrada (1979. godine);
• Nagrada Lajpciškog sajma za evropsko razumijevanje (1995. godine);
• Državna nagrada Austrije za evropsku književnost (1995. godine);
• Francuski Orden viteza nacionalnog reda za zasluge (1997. godine)

Bibliografija

Poezija:

• „Naseljeni svijet“ (1956. godine)
• „Krčma“ (1961. godine)

Kratke priče:

• „Krivice“ (1961. godine)
• „Nasilje“ (1965. godine)
• „Mrtvi ugao“ (1973. godine)
• „Povratak miru“ (1977. godine)
• „Škola bezbožništva“ (1978. godine)
• „Hiljadu i druga noć“ (1987. godine)

Novele:

• „Za crnom djevojkom“ 1963. godine)
• „Knjiga o Blamu“ (1972. godine)
• „Upotreba čovjeka“ (1976. godine)
• „Bjegunci“ (1983. godine)
• „Kapo“ (1987. godine)
• „Vjere i zavjere“ (1988. godine)
• „Široka vrata“ (1989. godine)
• „Koje volimo“ (1990. godine)

Ostalo:

• „Drugdje“, putovanja (1969. godine)
• „Šta sam govorio“, intervjui
• „Dnevnik“, intervjui